2023-06-23 06:23:43 by jayusudindra
This page has been fully proofread once and needs a second look.
प्रतिभा
ध्वन्यालोकपारिभाषिकपदकोशः
61
पञ्चविधबुद्धिविशेषेषु स्मृति - मति - बुद्धि - प्रज्ञा
प्रतिभाख्येषु अन्तिमः।
"नवनवोन्मेषशालिनी प्रज्ञा प्रतिभा मता" इति तस्य
निर्वचनम्। एतदेव प्रत्युत्पन्नमतित्त्वमित्यपि कथ्यते। प्रतिभैव
काव्यकारणमिति तज्ज्ञामभिप्रायः । प्रतिभायाः काव्यकारणत्वे
केचन मतभेदाः सन्ति ।
I
केचन प्रतिभा, व्युत्पत्तिः, अभ्यासश्च काव्यकारणमिति
कथयन्ति। अन्ये प्रतिभा काव्यकारणमिति व्युत्पत्त्यभ्यासौ
सहकारिणौ इति वदन्ति । अपरे पुनः प्रतिभैव कारणमिति सा
च सहजा औपासिकी, आभ्यासिकी चेति त्रिधा इति कथयन्ति ।
तेषां मते प्राक्तनजन्मसंस्कारजन्या सहँजा इति, देवतोपा-
सनादिबलात्प्राप्ता औपासिकी इति, व्युत्पत्त्यभ्यासजन्या
आभ्यासिकी इति एवं त्रिविधा अपि काव्यकारणम् भवतीति
भणन्ति।
केषाञ्चिदितरेषां मते द्विविधेयं प्रतिभा कारयित्री भावयित्री
भेदेन । तत्र कविगता काव्योत्पत्तिहेतुरूपा प्रतिभा कारयित्री
प्रतिभेति कथ्यते । सहृदयगता काव्यास्वादनसामर्थ्यरूपा प्रतिभा
भावयित्री प्रतिभेत्युच्यते । अलङ्कारशास्त्रे प्रतिभायाः एव
शक्तिरित्यपि व्यवहरोऽस्ति ।
ध्वन्यालोकपारिभाषिकपदकोशः
61
पञ्चविधबुद्धिविशेषेषु स्मृति - मति - बुद्धि - प्रज्ञा
प्रतिभाख्येषु अन्तिमः।
"नवनवोन्मेषशालिनी प्रज्ञा प्रतिभा मता" इति तस्य
निर्वचनम्। एतदेव प्रत्युत्पन्नमतित्त्वमित्यपि कथ्यते। प्रतिभैव
काव्यकारणमिति तज्ज्ञामभिप्रायः । प्रतिभायाः काव्यकारणत्वे
केचन मतभेदाः सन्ति ।
I
केचन प्रतिभा, व्युत्पत्तिः, अभ्यासश्च काव्यकारणमिति
कथयन्ति। अन्ये प्रतिभा काव्यकारणमिति व्युत्पत्त्यभ्यासौ
सहकारिणौ इति वदन्ति । अपरे पुनः प्रतिभैव कारणमिति सा
च सहजा औपासिकी, आभ्यासिकी चेति त्रिधा इति कथयन्ति ।
तेषां मते प्राक्तनजन्मसंस्कारजन्या सहँजा इति, देवतोपा-
सनादिबलात्प्राप्ता औपासिकी इति, व्युत्पत्त्यभ्यासजन्या
आभ्यासिकी इति एवं त्रिविधा अपि काव्यकारणम् भवतीति
भणन्ति।
केषाञ्चिदितरेषां मते द्विविधेयं प्रतिभा कारयित्री भावयित्री
भेदेन । तत्र कविगता काव्योत्पत्तिहेतुरूपा प्रतिभा कारयित्री
प्रतिभेति कथ्यते । सहृदयगता काव्यास्वादनसामर्थ्यरूपा प्रतिभा
भावयित्री प्रतिभेत्युच्यते । अलङ्कारशास्त्रे प्रतिभायाः एव
शक्तिरित्यपि व्यवहरोऽस्ति ।