2023-06-22 06:30:27 by jayusudindra
This page has been fully proofread once and needs a second look.
ध्वन्यालोकपारिभाषिकपदकोशः
अविवक्षितवाच्यध्वनिः, विवक्षितान्यपरवाच्यध्वनिरिति द्वौ
प्रमुखौ ध्वनिभेदौ स्तः । यस्मिन् ध्वनिप्रकारे वाच्यार्थः विवक्षितो
न भवति सः अविवक्षितवाच्यध्वनिः भवति। (अयमेव
लक्षणामूलध्वनिरित्युच्यते ।) । "वाच्येऽर्थे तु ध्वनौ वाच्यशब्देन
स्वात्मा तेन विवक्षितोऽप्रधानीकृतः स्वात्मा येनेत्यविवक्षितवाच्यः
व्यञ्जकोऽर्थः । यदि वा कर्मधारयेणापि अविवक्षितश्चासौ
वाच्यश्चेति।" इति लोचनकारोक्तिः । अविवक्षितवाच्यध्वनौ
अर्थान्तरसंक्रमितवाच्यध्वनिः, अत्यन्ततिरस्कृतवाच्यध्वनिरिति
द्वौ प्रधानभेदौ स्तः ।
अविवक्षितवाच्यस्यात्यन्ततिरस्कृतवाच्ये प्रभेदे पदप्रकाशता
यथा महर्षेर्व्यासस्य
सप्तैताः समिधः श्रियः
यथा वा कालिदासस्य-
कः सन्नद्धे विरहविधुरां त्वय्युपेक्षेत जायाम् ।
यथा वा
-
किमिव हि मधुराणां मण्डनं नाकृतीनाम् एतेषूदाहरणेषु
'समिध' इति 'सन्नद्ध' इति 'मधुराणामिति च पादनि
व्यञ्जकत्वाभिप्रयेणैव कृतानि ।