2023-05-18 02:09:55 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
२०
दशकुमारचरितम् ।
[ पूर्वपीठिकायां
दृश्यत । तं विलोक्य मीता सा बालकं निपात्य प्राद्रवत् ।
अहं समीपलतागुल्मके प्रविश्य परीक्षमाणोऽतिष्ठम् । निपतितं
बालकं पल्लवकवलमिवाददति गजपतौ कण्ठीरवो भीमरवो महा-
अहेण न्यपतत् । भयाकुलेन दन्तावलेन झटिति वियति समुत्पा-
त्यमानो बालको न्यपतत् । चिरायुष्मत्तयां स चोन्नततरुशाखास-
मासीनेन वानरेण केनचित्पक्कफलबुद्ध्या परिगृह्य फलेतरतया वित-
तस्कन्धमूले निक्षिप्तोऽभूत् । सोऽपि मर्कटः क्वचिद्गात् । बाल-
केन सत्त्वसंपन्नतया सकलक्लेशसहेनाभावि । केसरिणा करिणं
निहत्य कुत्रचिद्गामि । लतागृहान्निर्गतोऽहमपि तेजःपुजं बालकं
शनैरवनीरुहावतार्य वनान्तरे वनितामन्विष्याविलोक्यैनमानीय
गुरवे निवेद्य तन्निदेशेन भवन्निकटमानीतवानस्मि' इति । स-
र्वेषां सुहृदामेकदैवानुकूलदैवाभावेन महदाश्चर्य बिभ्राणो राजा
रत्नोद्भवः कथमभवत्' इति चिन्तयंस्तन्नन्दनं पुष्पोद्भवनामधेयं
विधाय तदुदन्तं व्याख्याय सुश्रुताय विषादसंतोषावनुभवंस्तदनुज-
तनयं समर्पितवान् ।
W
भवो वन्यः । वारणो गजः । 'कुञ्जरो वारणः करी' इत्यमरः । अदृश्यत । कर्मणि
लङ् । 'दृशिर् प्रेक्षणे' इति धातुः । निपात्य प्रच्याव्य । प्राद्रवदधावत् । द्रुतगत्या-
पासरदित्यर्थः । लता व्रततिः । गुल्मकेऽप्रकाण्डे । स्वार्थेऽल्पार्थे वा कः । परीक्ष-
माणः परित ईक्षमाणः । कवलं ग्रासम् । 'ग्रासस्तु कवलः पुमान्' इत्यमरः ।
कण्ठीरवः सिंहः । 'कण्ठीरवो मृगरिपुः' इत्यमरः । भीमो भयंकरो रवो यस्य स
तथा । महाग्रहेण महतावेशेन । चिरायुष्मत्तया दीर्घायुषो भावस्तया । उन्नतस्यो-
च्छ्रितस्य । 'आसन्नोन्नत-' इति पाठे आसन्नः समीपवर्ती । पक्कफलबुद्ध्या पक्कं
फलं किमप्येतदिति भ्रान्त्या । फलादितरदिति दृष्ट्वा । वितते विस्तृते स्कन्धस्य
प्रकाण्डस्य मूले । मर्कटो वानरः । सत्त्वेन संपन्नस्तस्य भावस्तया । सकलक्लेशसहेन
अखिलक्लेशसहिष्णुना । अभावि । 'भू सत्तायाम्' कर्मणि ढुङ् । केसरी मृगेन्द्रः ।
कुत्रचिदनिर्दिष्टे स्थले । लतागृहातू कुजात् । तेजसः पुजं राशिम् । अवन्यां रोहती-
त्यवनीरुहो वृक्षस्तस्मात् । अवतार्य । 'तृ प्लवनतरणयोः' । णिजन्तालयप् । अन्य-
द्वनं वनान्तरं तस्मिन् । एनम् । अन्वादेश इदं रूपम् । निदेशेनाज्ञया । एकदै-
वैकस्मिन्नेव काले । सममित्यर्थः । अनुकूलेति । दैवस्य प्रातिकूल्येनेत्यर्थः ।
'महत् आश्चर्यम्' इति भिन्ने पदे । बिभ्राणः । 'डुभृञ् धारणपोषणयोः' । कर्तरि
शानच् । रत्नोद्भव इति । रत्नोद्भवस्य का गतिः ? । किमभवदित्यर्थः । नामधेयं
पाठा०-१ 'आसन्नोन्नत'.
20
दशकुमारचरितम् ।
[ पूर्वपीठिकायां
दृश्यत । तं विलोक्य मीता सा बालकं निपात्य प्राद्रवत् ।
अहं समीपलतागुल्मके प्रविश्य परीक्षमाणोऽतिष्ठम् । निपतितं
बालकं पल्लवकवलमिवाददति गजपतौ कण्ठीरवो भीमरवो महा-
अहेण न्यपतत् । भयाकुलेन दन्तावलेन झटिति वियति समुत्पा-
त्यमानो बालको न्यपतत् । चिरायुष्मत्तयां स चोन्नततरुशाखास-
मासीनेन वानरेण केनचित्पक्कफलबुद्ध्या परिगृह्य फलेतरतया वित-
तस्कन्धमूले निक्षिप्तोऽभूत् । सोऽपि मर्कटः क्वचिद्गात् । बाल-
केन सत्त्वसंपन्नतया सकलक्लेशसहेनाभावि । केसरिणा करिणं
निहत्य कुत्रचिद्गामि । लतागृहान्निर्गतोऽहमपि तेजःपुजं बालकं
शनैरवनीरुहावतार्य वनान्तरे वनितामन्विष्याविलोक्यैनमानीय
गुरवे निवेद्य तन्निदेशेन भवन्निकटमानीतवानस्मि' इति । स-
र्वेषां सुहृदामेकदैवानुकूलदैवाभावेन महदाश्चर्य बिभ्राणो राजा
रत्नोद्भवः कथमभवत्' इति चिन्तयंस्तन्नन्दनं पुष्पोद्भवनामधेयं
विधाय तदुदन्तं व्याख्याय सुश्रुताय विषादसंतोषावनुभवंस्तदनुज-
तनयं समर्पितवान् ।
W
भवो वन्यः । वारणो गजः । 'कुञ्जरो वारणः करी' इत्यमरः । अदृश्यत । कर्मणि
लङ् । 'दृशिर् प्रेक्षणे' इति धातुः । निपात्य प्रच्याव्य । प्राद्रवदधावत् । द्रुतगत्या-
पासरदित्यर्थः । लता व्रततिः । गुल्मकेऽप्रकाण्डे । स्वार्थेऽल्पार्थे वा कः । परीक्ष-
माणः परित ईक्षमाणः । कवलं ग्रासम् । 'ग्रासस्तु कवलः पुमान्' इत्यमरः ।
कण्ठीरवः सिंहः । 'कण्ठीरवो मृगरिपुः' इत्यमरः । भीमो भयंकरो रवो यस्य स
तथा । महाग्रहेण महतावेशेन । चिरायुष्मत्तया दीर्घायुषो भावस्तया । उन्नतस्यो-
च्छ्रितस्य । 'आसन्नोन्नत-' इति पाठे आसन्नः समीपवर्ती । पक्कफलबुद्ध्या पक्कं
फलं किमप्येतदिति भ्रान्त्या । फलादितरदिति दृष्ट्वा । वितते विस्तृते स्कन्धस्य
प्रकाण्डस्य मूले । मर्कटो वानरः । सत्त्वेन संपन्नस्तस्य भावस्तया । सकलक्लेशसहेन
अखिलक्लेशसहिष्णुना । अभावि । 'भू सत्तायाम्' कर्मणि ढुङ् । केसरी मृगेन्द्रः ।
कुत्रचिदनिर्दिष्टे स्थले । लतागृहातू कुजात् । तेजसः पुजं राशिम् । अवन्यां रोहती-
त्यवनीरुहो वृक्षस्तस्मात् । अवतार्य । 'तृ प्लवनतरणयोः' । णिजन्तालयप् । अन्य-
द्वनं वनान्तरं तस्मिन् । एनम् । अन्वादेश इदं रूपम् । निदेशेनाज्ञया । एकदै-
वैकस्मिन्नेव काले । सममित्यर्थः । अनुकूलेति । दैवस्य प्रातिकूल्येनेत्यर्थः ।
'महत् आश्चर्यम्' इति भिन्ने पदे । बिभ्राणः । 'डुभृञ् धारणपोषणयोः' । कर्तरि
शानच् । रत्नोद्भव इति । रत्नोद्भवस्य का गतिः ? । किमभवदित्यर्थः । नामधेयं
पाठा०-१ 'आसन्नोन्नत'.
20