2023-05-18 02:11:05 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
उच्छ्वासः ] पदचन्द्रिका-भूषणा- लघुदीपिकासहितम् । २७५
कुशीलवैः' इति । 'यद्येवमुद्याने तिष्ठ' इति तं जरन्तमादिश्य
तत्प्राकारैकपार्श्वे क्वचिच्छ्रन्यमठिकायां मात्राः समवतार्य, तद्रक्ष-
णनियुक्तराजपुत्रः, कृतकुशीलववेपलीलः प्रचण्डवर्माणमेत्यान्वरञ्ज-
यम् । अनुरञ्जितातपे तु समये, जनसमाजज्ञानोपयोगीनि संहृत्य
नृत्यगीतनानारुदितानि हस्तचङ्क्रमणमूर्ध्वपादालातपादापीडवृश्चिक-
मकरलङ्घनादीनि मत्स्योद्वर्तनादीनि च करणानि, पुनरादायादा-
यासन्नवर्तिनां क्षुरिकाः ताभिरुंपाहितवर्ष्मा
ताभिरुंपाहितवर्ष्मा चित्रदुष्कराणि
करणानि श्येनपातोत्क्रोशपातादीनि दर्शयन्, विंशतिचापान्तराला-
वस्थितस्य प्रचण्डवर्मणश्छुरिकयैकया प्रत्युरसं प्रहृत्य, 'जीव्या-
द्वर्षसहस्रं वसन्तभानुः' इत्यभिगर्जन्, मद्गात्रेमरूकर्तुद्यतासेः
पदचन्द्रिका ।
र्गायकैः । 'गायकास्तु कुशीलवाः' इति वैजयन्ती । उद्यान उपवने । जरन्तं
जीर्णम् । 'प्राकारो वरणः सालः' इत्यमरः । अल्पो [मठो] मठिका । मात्राः परिच्छ-
दादीन् । 'मात्रा परिच्छदेऽल्पेऽशे प्रवृत्तौ कर्णभूषणे । अक्षरावयवे माने' इति
वैजयन्ती । तद्रक्षणे मात्रारक्षणे । जनसमाजस्य लोकसमूहस्य ज्ञानोपयोगीनि ।
नृत्यं नर्तनम् । गीतं गानम् । नानारुदितानि रोदनशब्दानुकरणानि । हस्तयोश्रङ्क्रम-
णमितस्ततः प्रसारणम् । भ्रमणं वा ऊर्ध्वपादमलातपादम् । 'कराभ्यामवन
स्पृष्ट्वा मूर्धानं भ्रमयेन्मुहुः । उत्तानीकृत्य चरणावूर्ध्वपादं तदुच्यते ॥ इति नृत्या-
ध्याये भरतः । 'उद्धृत्यैकं तु चरणमन्यं कृत्वैव कुञ्चितम् । नृत्यत्यनुमतं तिर्यक्त -
दलातकमेव च ॥' इत्यपि । वृश्चिकलनं मकरलनं चेति द्वन्द्वान्ते श्रयमाणं पदं
प्रत्येकं संबध्यते । मत्स्योद्वर्तनानि मीनवद्विलसितानि । आदायादाय । विश्वास-
द्योतनार्थ द्विरुक्तिः । क्षुरिकाः शस्त्राणि । ताभिः क्षुरिकाभिः । उपाहितवर्ष्मा संयु
क्तदेहः । 'वर्ष्म विग्रहः' इत्यमरः । श्येनपातः । 'परिक्रम्यान्तरिक्षेण संप्राग्यो-
चैरदृश्यताम् । आकस्मिकाभिपातेन श्येनपात इतीरितः' इति । उत्कोशपातश्च
भूषणा ।
।
समाकृष्य ता विकोशाः कृत्वा । उपहितवर्ष्मा छिन्नशरीरः । उत्क्रोशपातः पक्षि-
लघुदीपिका ।
हलायुधः । 'गायकास्तु कुशीलवाः' इति वैजयन्ती । मात्राः परिच्छदान् ।
'मात्रा परिच्छदेऽल्पेंऽशे प्रवृत्तौ कर्णभूषणे । अक्षरावयवे माने' इति वैजयन्ती ।
चङ्क्रमणं भ्रमणम् । उपहितवर्ष्मा तिरस्कृतशरीरः । 'वर्ष्म देहप्रमाणयोः' ।
उत्क्रोशपातः पक्षिविशेषवत्पतनम् । 'उत्क्रोशकुररौ समौ' । अरुकर्तुम् । 'अरु -
पाठा० - १ 'उपहित'. २ 'मुत्कर्तुम्'.
कुशीलवैः' इति । 'यद्येवमुद्याने तिष्ठ' इति तं जरन्तमादिश्य
तत्प्राकारैकपार्श्वे क्वचिच्छ्रन्यमठिकायां मात्राः समवतार्य, तद्रक्ष-
णनियुक्तराजपुत्रः, कृतकुशीलववेपलीलः प्रचण्डवर्माणमेत्यान्वरञ्ज-
यम् । अनुरञ्जितातपे तु समये, जनसमाजज्ञानोपयोगीनि संहृत्य
नृत्यगीतनानारुदितानि हस्तचङ्क्रमणमूर्ध्वपादालातपादापीडवृश्चिक-
मकरलङ्घनादीनि मत्स्योद्वर्तनादीनि च करणानि, पुनरादायादा-
यासन्नवर्तिनां क्षुरिकाः ताभिरुंपाहितवर्ष्मा
ताभिरुंपाहितवर्ष्मा चित्रदुष्कराणि
करणानि श्येनपातोत्क्रोशपातादीनि दर्शयन्, विंशतिचापान्तराला-
वस्थितस्य प्रचण्डवर्मणश्छुरिकयैकया प्रत्युरसं प्रहृत्य, 'जीव्या-
द्वर्षसहस्रं वसन्तभानुः' इत्यभिगर्जन्, मद्गात्रेमरूकर्तुद्यतासेः
पदचन्द्रिका ।
र्गायकैः । 'गायकास्तु कुशीलवाः' इति वैजयन्ती । उद्यान उपवने । जरन्तं
जीर्णम् । 'प्राकारो वरणः सालः' इत्यमरः । अल्पो [मठो] मठिका । मात्राः परिच्छ-
दादीन् । 'मात्रा परिच्छदेऽल्पेऽशे प्रवृत्तौ कर्णभूषणे । अक्षरावयवे माने' इति
वैजयन्ती । तद्रक्षणे मात्रारक्षणे । जनसमाजस्य लोकसमूहस्य ज्ञानोपयोगीनि ।
नृत्यं नर्तनम् । गीतं गानम् । नानारुदितानि रोदनशब्दानुकरणानि । हस्तयोश्रङ्क्रम-
णमितस्ततः प्रसारणम् । भ्रमणं वा ऊर्ध्वपादमलातपादम् । 'कराभ्यामवन
स्पृष्ट्वा मूर्धानं भ्रमयेन्मुहुः । उत्तानीकृत्य चरणावूर्ध्वपादं तदुच्यते ॥ इति नृत्या-
ध्याये भरतः । 'उद्धृत्यैकं तु चरणमन्यं कृत्वैव कुञ्चितम् । नृत्यत्यनुमतं तिर्यक्त -
दलातकमेव च ॥' इत्यपि । वृश्चिकलनं मकरलनं चेति द्वन्द्वान्ते श्रयमाणं पदं
प्रत्येकं संबध्यते । मत्स्योद्वर्तनानि मीनवद्विलसितानि । आदायादाय । विश्वास-
द्योतनार्थ द्विरुक्तिः । क्षुरिकाः शस्त्राणि । ताभिः क्षुरिकाभिः । उपाहितवर्ष्मा संयु
क्तदेहः । 'वर्ष्म विग्रहः' इत्यमरः । श्येनपातः । 'परिक्रम्यान्तरिक्षेण संप्राग्यो-
चैरदृश्यताम् । आकस्मिकाभिपातेन श्येनपात इतीरितः' इति । उत्कोशपातश्च
भूषणा ।
।
समाकृष्य ता विकोशाः कृत्वा । उपहितवर्ष्मा छिन्नशरीरः । उत्क्रोशपातः पक्षि-
लघुदीपिका ।
हलायुधः । 'गायकास्तु कुशीलवाः' इति वैजयन्ती । मात्राः परिच्छदान् ।
'मात्रा परिच्छदेऽल्पेंऽशे प्रवृत्तौ कर्णभूषणे । अक्षरावयवे माने' इति वैजयन्ती ।
चङ्क्रमणं भ्रमणम् । उपहितवर्ष्मा तिरस्कृतशरीरः । 'वर्ष्म देहप्रमाणयोः' ।
उत्क्रोशपातः पक्षिविशेषवत्पतनम् । 'उत्क्रोशकुररौ समौ' । अरुकर्तुम् । 'अरु -
पाठा० - १ 'उपहित'. २ 'मुत्कर्तुम्'.