2023-05-18 02:10:57 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
२४८
दशकुमारचरितम् ।
[ सप्तमः
नाय्य, अन्तरङ्गनरशतैर्यथेष्टदृष्टान्तरालं सरः क्रियेत, रक्षा च
तीरात्रिंशद्दण्डान्तराले सैनिकजनेन सादरं रचनीया । कस्तत्र तज्जा-
नाति यच्छिद्रेणारयश्चिकीर्षन्ति' इति । तत्तस्य हृदयहारि
जातम् । तदधिकृतैश्च तत्र कृत्ये रन्ध्रदर्शनासहैरिच्छां च राज्ञः
कन्यकातिरागजनितां नितान्तनिश्चलां निश्चित्यार्थ एष न
निषिद्धः । तथास्थितश्च तदासादनदृढतराशयश्च स आख्यायत -
'राजन्, अत्र ते जनान्ते चिरं स्थितम्, न चैकत्र चिरस्थानं नः
शस्तम् । कृतकृत्यह न द्रष्टासि । यस्य ते राष्ट्र प्रासाद्यासा-
दितं तस्य ते किंचिदनाचर्य कार्य गतिरार्यग' इति । तत्रैत-
चिरस्थानस्य कारणम् । तच्चाद्य सिद्धम् । गच्छ गृहान् । यथा-
ईजलेन हृद्यगन्धेन स्नातः सितस्रगङ्गरागः शक्तिसदृशेन दाने-
नारार्धितधरणितलतैतिलगणस्तिलस्ने हसिक्तयष्ट्यप्रप्रथितवर्तिकाभि-
शिखासहस्रग्रस्तनैशान्धकार राशिरागत्यार्थसिद्धये यतेथाः' इति । स
किल कृतज्ञतां दर्शयन्– 'असिद्धिरेषा सिद्धिः, यद्संनिधिरी-
हार्याणाम् । कष्टा चेयं निःसङ्गता या निरागसं दासजनं
पदचन्द्रिका ।
शब्दस्य षोडशहस्त प्रमाणमिति व्याख्यातं वृत्तिकृता । दृष्टान्तरालं ज्ञातमध्यम् ।
हृदयहारि चित्तहारि । तदासादनं तच्छब्देन सरस्तस्यासादनमधिष्ठापनम् । अतिशयेन
दृढ आशयः यस्य । रागो रञ्जनं रागातिशयः । एकत्रैकस्मिन्स्थाने । शस्तं प्रशस्तम् ।
गृहान् । 'गृहाः पुंसि च भून्येव' इत्यमरः । सड्याला । अङ्गरागचर्चा । घरणि-
तलं पृथ्वीतलं तत्र तैतिलगणः देवगणः । तिलस्नेहं तिलतैलम् । वर्तिका वस्त्र-
कृतनालिका । भाषया 'पलीता' इति ख्याता । तस्यामग्निशिखा अग्निज्वाला ।
यस्तो गिलितः । नैशान्धकारराशी रात्रितिमिरसमूहः 1 अर्थसिद्धयेऽर्थप्राध्यर्थम् ।
यतेथाः । 'यती प्रयत्न अस्मालिडि मध्यमपुरुषैकवचनम् । असंनिधिरसंनिधा-
नम् । आर्याणां श्रेष्ठानाम् । निरागसं निरपराधम् । गरीयसां गुरूणाम् । निरा-
भूषणा ।
इत्यमरः । रन्ध्रदर्शनास हैः । रन्ध्रदर्शननिपुणैरित्यर्थः । जनान्ते जनपदमध्ये ।
'जनो जनपदे प्रोक्तः' इति हलायुधः । शस्तं प्रशस्तम् । धरणितलतैतिला भूदेवाः ।
लघुदीपिका ।
'जनो जनपदे प्रोक्तः' इति हलायुधः । शस्तं प्रशस्तम् । धरणितलतैतिला भूदेवाः ।
पाठा० - १ 'तिष्ठामि . २ 'धरणितैतिल:'. ३ 'चेलाञ्चलखण्डकाभि
शिखासहस्त्रास्त',
दशकुमारचरितम् ।
[ सप्तमः
नाय्य, अन्तरङ्गनरशतैर्यथेष्टदृष्टान्तरालं सरः क्रियेत, रक्षा च
तीरात्रिंशद्दण्डान्तराले सैनिकजनेन सादरं रचनीया । कस्तत्र तज्जा-
नाति यच्छिद्रेणारयश्चिकीर्षन्ति' इति । तत्तस्य हृदयहारि
जातम् । तदधिकृतैश्च तत्र कृत्ये रन्ध्रदर्शनासहैरिच्छां च राज्ञः
कन्यकातिरागजनितां नितान्तनिश्चलां निश्चित्यार्थ एष न
निषिद्धः । तथास्थितश्च तदासादनदृढतराशयश्च स आख्यायत -
'राजन्, अत्र ते जनान्ते चिरं स्थितम्, न चैकत्र चिरस्थानं नः
शस्तम् । कृतकृत्यह न द्रष्टासि । यस्य ते राष्ट्र प्रासाद्यासा-
दितं तस्य ते किंचिदनाचर्य कार्य गतिरार्यग' इति । तत्रैत-
चिरस्थानस्य कारणम् । तच्चाद्य सिद्धम् । गच्छ गृहान् । यथा-
ईजलेन हृद्यगन्धेन स्नातः सितस्रगङ्गरागः शक्तिसदृशेन दाने-
नारार्धितधरणितलतैतिलगणस्तिलस्ने हसिक्तयष्ट्यप्रप्रथितवर्तिकाभि-
शिखासहस्रग्रस्तनैशान्धकार राशिरागत्यार्थसिद्धये यतेथाः' इति । स
किल कृतज्ञतां दर्शयन्– 'असिद्धिरेषा सिद्धिः, यद्संनिधिरी-
हार्याणाम् । कष्टा चेयं निःसङ्गता या निरागसं दासजनं
पदचन्द्रिका ।
शब्दस्य षोडशहस्त प्रमाणमिति व्याख्यातं वृत्तिकृता । दृष्टान्तरालं ज्ञातमध्यम् ।
हृदयहारि चित्तहारि । तदासादनं तच्छब्देन सरस्तस्यासादनमधिष्ठापनम् । अतिशयेन
दृढ आशयः यस्य । रागो रञ्जनं रागातिशयः । एकत्रैकस्मिन्स्थाने । शस्तं प्रशस्तम् ।
गृहान् । 'गृहाः पुंसि च भून्येव' इत्यमरः । सड्याला । अङ्गरागचर्चा । घरणि-
तलं पृथ्वीतलं तत्र तैतिलगणः देवगणः । तिलस्नेहं तिलतैलम् । वर्तिका वस्त्र-
कृतनालिका । भाषया 'पलीता' इति ख्याता । तस्यामग्निशिखा अग्निज्वाला ।
यस्तो गिलितः । नैशान्धकारराशी रात्रितिमिरसमूहः 1 अर्थसिद्धयेऽर्थप्राध्यर्थम् ।
यतेथाः । 'यती प्रयत्न अस्मालिडि मध्यमपुरुषैकवचनम् । असंनिधिरसंनिधा-
नम् । आर्याणां श्रेष्ठानाम् । निरागसं निरपराधम् । गरीयसां गुरूणाम् । निरा-
भूषणा ।
इत्यमरः । रन्ध्रदर्शनास हैः । रन्ध्रदर्शननिपुणैरित्यर्थः । जनान्ते जनपदमध्ये ।
'जनो जनपदे प्रोक्तः' इति हलायुधः । शस्तं प्रशस्तम् । धरणितलतैतिला भूदेवाः ।
लघुदीपिका ।
'जनो जनपदे प्रोक्तः' इति हलायुधः । शस्तं प्रशस्तम् । धरणितलतैतिला भूदेवाः ।
पाठा० - १ 'तिष्ठामि . २ 'धरणितैतिल:'. ३ 'चेलाञ्चलखण्डकाभि
शिखासहस्त्रास्त',