2023-05-18 02:10:36 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
१७०
दशकुमारचरितम् ।
[ चतुर्थ:
मृत्युविजयो नाम हिंसाविहारी राजगोपुरोपरितलाधिरूढस्य
पश्यतः कामपालनाम्न उत्तमामात्यस्य शासनाज्जनकण्ठरवद्विगुणित-
घण्टारवो मैण्डलितहस्तकाण्डं समभ्यधावत् । अभिपत्य च मया
निर्भयेन निर्भसितः परिणमन्दारुखण्डसुषिरानुप्रविष्टोभयभुज-
दण्डघटितप्रतिमानो भीतवश्यवर्तिष्ट । भूयञ्च नेत्रा जातसंरम्भेण
निकामदारुणैर्वाङ्कुशपादपातैरभिमुखीकृतः । मयापि द्विगुणा-
पदचन्द्रिका ।
श्लोके यशोनाटकादौ सौन्दर्यशब्दयोः । ग्रन्थावृत्तौ तथाकारे स्वभावे नाणके
मृगे' इति महीपः । वध्ये वधाईे । मत्तहस्ती मत्तगजः । राजद्वारस्य गोपुरं
प्रतोली । 'गोपुरं हि प्रतोल्यां च नगरद्वारयोरपि' इति महीपः । उपरितलमूर्ध्व-
प्रदेशस्तत्राधिरूढस्य । अमात्यस्य मन्त्रिणः । जनकण्ठरवो लोकसांनिध्यशब्दः ।
"कण्ठो गले संनिधाने ध्वनौ मदनपादपे' इति विश्वः । द्विगुणितो द्विगुणीकृतः ।
मण्डलितं मण्डलाकारं कृतं हस्तकाण्डं झुण्डादण्ड इति क्रियाविशेषणम् । निर्भसि-
तस्तर्जितः । परिणमंस्तिर्यग्दन्तप्रहारं कुर्वन् । 'तिर्यग्दन्तप्रहारस्तु गजः परिणतो
-मतः' इति वैजयन्ती । दारुखण्डं काष्ठखण्डं तस्य सुषिरं बिलं तत्रानुप्रविष्टावुभ-
यभुजदण्डौ ताभ्यां घटितं संघर्षितं प्रतिमानं यस्य । 'दन्तयोरुभयोर्मध्यं
प्रतिमानं प्रचक्षते' इति वैजयन्ती । 'प्रतिमानमधोऽस्य यत्' इत्यमरश्च । 'वाहि-
त्याधः प्रतिमानम्' इति हैमोऽपि । नेत्रा आधोरणेन । जातसंरम्मेण जातक्रोधेन ।
निकामदारुणैरतिकठोरैः । वागपादपाः । वाक् संकेतः । अङ्कुशः सृणिः ।
वागङ्कुशपादपातैः
पादचरणः । तत्पातः । अभिमुखीकृतः संमुखीकृतः । मयापीति । द्विगुणाबद्ध-
भूषणा ।
स्तेयं लोत्रं तु तद्धनम्' इत्यमरः । मण्डलितकरो मण्डलाकृतिशुण्डदण्डः ।
'परिणमन् । तिर्यग्दन्तप्रहारं कर्तु नमनं परिणमनम् । दारुखण्डसुषिरेऽनुप्रविष्ट-
भुजदण्डचण्डिमघटितं तादृशदारुखण्डाग्रेण ताडितं प्रतिमानं दन्तान्तरालं यस्य
। 'प्रतिमानं प्रतिच्छाया गजदन्तान्तरालयोः' इति विश्वः । 'अधः
कुम्भस्य वाहित्थं प्रतिमानमधोऽस्य यत्' इत्यमरः । आक्रुष्टो निन्दितः ।
कुञ्जरापसदो गजाधमः । निहीनोऽपसदो जाल्मः' इत्यमरः । 'अपसदः कुत्सने '
.इति समासः । वारणेनाङ्कुशेन । निर्याणभागेऽपाङ्गदेशे । 'अपाङ्गदेशो निर्या-
लघुदीपिका ।
चोरितेन संगृहीतः । दन्ताभ्यां तिर्यक्प्रहारः परिणमनम् । 'दन्तयोरुभयोर्मध्यं
'अतिमानं प्रचक्षते' । वागङ्कुशपादैर्वाचाङ्कुशेन पादेन च आक्रुष्टो निन्दितः ।
पाठा०-१ 'मण्डलितकर:'. २. 'टुण्डचण्डघटित'.
दशकुमारचरितम् ।
[ चतुर्थ:
मृत्युविजयो नाम हिंसाविहारी राजगोपुरोपरितलाधिरूढस्य
पश्यतः कामपालनाम्न उत्तमामात्यस्य शासनाज्जनकण्ठरवद्विगुणित-
घण्टारवो मैण्डलितहस्तकाण्डं समभ्यधावत् । अभिपत्य च मया
निर्भयेन निर्भसितः परिणमन्दारुखण्डसुषिरानुप्रविष्टोभयभुज-
दण्डघटितप्रतिमानो भीतवश्यवर्तिष्ट । भूयञ्च नेत्रा जातसंरम्भेण
निकामदारुणैर्वाङ्कुशपादपातैरभिमुखीकृतः । मयापि द्विगुणा-
पदचन्द्रिका ।
श्लोके यशोनाटकादौ सौन्दर्यशब्दयोः । ग्रन्थावृत्तौ तथाकारे स्वभावे नाणके
मृगे' इति महीपः । वध्ये वधाईे । मत्तहस्ती मत्तगजः । राजद्वारस्य गोपुरं
प्रतोली । 'गोपुरं हि प्रतोल्यां च नगरद्वारयोरपि' इति महीपः । उपरितलमूर्ध्व-
प्रदेशस्तत्राधिरूढस्य । अमात्यस्य मन्त्रिणः । जनकण्ठरवो लोकसांनिध्यशब्दः ।
"कण्ठो गले संनिधाने ध्वनौ मदनपादपे' इति विश्वः । द्विगुणितो द्विगुणीकृतः ।
मण्डलितं मण्डलाकारं कृतं हस्तकाण्डं झुण्डादण्ड इति क्रियाविशेषणम् । निर्भसि-
तस्तर्जितः । परिणमंस्तिर्यग्दन्तप्रहारं कुर्वन् । 'तिर्यग्दन्तप्रहारस्तु गजः परिणतो
-मतः' इति वैजयन्ती । दारुखण्डं काष्ठखण्डं तस्य सुषिरं बिलं तत्रानुप्रविष्टावुभ-
यभुजदण्डौ ताभ्यां घटितं संघर्षितं प्रतिमानं यस्य । 'दन्तयोरुभयोर्मध्यं
प्रतिमानं प्रचक्षते' इति वैजयन्ती । 'प्रतिमानमधोऽस्य यत्' इत्यमरश्च । 'वाहि-
त्याधः प्रतिमानम्' इति हैमोऽपि । नेत्रा आधोरणेन । जातसंरम्मेण जातक्रोधेन ।
निकामदारुणैरतिकठोरैः । वागपादपाः । वाक् संकेतः । अङ्कुशः सृणिः ।
वागङ्कुशपादपातैः
पादचरणः । तत्पातः । अभिमुखीकृतः संमुखीकृतः । मयापीति । द्विगुणाबद्ध-
भूषणा ।
स्तेयं लोत्रं तु तद्धनम्' इत्यमरः । मण्डलितकरो मण्डलाकृतिशुण्डदण्डः ।
'परिणमन् । तिर्यग्दन्तप्रहारं कर्तु नमनं परिणमनम् । दारुखण्डसुषिरेऽनुप्रविष्ट-
भुजदण्डचण्डिमघटितं तादृशदारुखण्डाग्रेण ताडितं प्रतिमानं दन्तान्तरालं यस्य
। 'प्रतिमानं प्रतिच्छाया गजदन्तान्तरालयोः' इति विश्वः । 'अधः
कुम्भस्य वाहित्थं प्रतिमानमधोऽस्य यत्' इत्यमरः । आक्रुष्टो निन्दितः ।
कुञ्जरापसदो गजाधमः । निहीनोऽपसदो जाल्मः' इत्यमरः । 'अपसदः कुत्सने '
.इति समासः । वारणेनाङ्कुशेन । निर्याणभागेऽपाङ्गदेशे । 'अपाङ्गदेशो निर्या-
लघुदीपिका ।
चोरितेन संगृहीतः । दन्ताभ्यां तिर्यक्प्रहारः परिणमनम् । 'दन्तयोरुभयोर्मध्यं
'अतिमानं प्रचक्षते' । वागङ्कुशपादैर्वाचाङ्कुशेन पादेन च आक्रुष्टो निन्दितः ।
पाठा०-१ 'मण्डलितकर:'. २. 'टुण्डचण्डघटित'.