2023-03-07 13:52:29 by manu_css
This page has been fully proofread once and needs a second look.
महाकविबाण - विरचितं चण्डीशतकम्
•
क्रियते यद्बलेनासावर्थापत्तिरुदाहृता ॥ इति,
**
यथा 'पीनो देवदत्तो दिवा न भुंक्
दत्तस्य दिनभोजनप्रतिषेधो
प्रतीयते । तद्वदिहापि प्रमाणान्तरगम्यः क्रियासंबंध इत्यर्थः । तर्हि कथं प्र
प्रतिषेधप्रतीतिर्लोकानां
निश्चयेनाश्राद्धभोजीत्यस्य प्रतिषेधस्य प्रसज्यप्रतिषेधरूपता कापि न संभवति ।
प्रसज्यप्रतिषेधता तु वाक्यादेव न[15b] स
रूप: साध्यः क्रियारूपो योऽर्थस्तत्प्रधानतया भिन्नार्थत्वात् भवितव्यमेव ।
अश्राद्धभोजीत्यत्र समासेन असूर्यं
हे
र्दृशितयोरिति खश्-प्रत्ययविधाने वृत्तिकारेणोक्
समास इति ।
ऽसमर्थ: समास एव न भवति, राजदाराणां पुरुषांतरदर्शनायोगात् विवक्षितार्था-
सिद्धेः । न सूर्यं पश्यंतीति प्रसज्यप्रतिषेधे समासस्य विधानात् असामर्थ्
हारार्थोऽतिदेशोऽश्राद्धभोजिवदिति । यथा वृत्तिकारमते असमर्
पदस्थापनं
वोपपदत्वं, तद् योगात् प्रत्ययविधानं, ततः उभयपदसमासः । ततः कर्त्
प्राधान्येन नञ्समासः
विवक्षा न विधेः प्रसोढेतरस्य । तर्हि न भवितव्यमेव समासेन, यथा भुंक्
श्राद्धमयमपरांश्चोपतापयेदिति अयथार्थमेव । सम्यक् स्वभावावग
श्राद्धभोजी न परोपतापी अत्र णिनि-प्रत्ययांतस्य क
भावान्न पूर्व: पर्यनुयोगः, किंतु प्रतीयमानेन क्रिया
पूर्णाक्षेपलब्धस्य भगवत्यादि क्रियार्थेन समन्वयो विप्रतिपन्नो निषेधस्य प्राधान्येन
ज्ञायते, क्रियापदान्तश्रवणे कृभ्वस्ति
असमासेऽपि प
शीलस्य विधेरप्रतीतेः तत्प्रतीतिरूपत्त्वात् पर्यु
नान्यः, अश्राद्धभोजी
विधेयार्थप्रतिपादकतया प्रधानस्य अनूद्यमानार्थप्रतिपादकतया तस्य प्रधानस्य
विपरीतक्रियेणाऽप्रधानाभिधायकेन प्रसोढपदेन समासो विद्वद्भिर्नेष्यत एवेति
स्थितं, तथा चोपसंहारार्थः
•
.
*
.
[ पद्या व्याख्या
-
नव
नञर्थस्य विधेयत्वे निषेध्यस्य विपर्यये ।
समासो नेष्यतेऽर्थस्य विपर्यासप्रसंगतः ॥ इति,
.