2023-03-07 13:28:36 by manu_css
This page has been fully proofread once and needs a second look.
महाकविबाण - विरचितं चण्डीशतकम्
[ पद्याङ्क ८ व्याख्यां
समानाऽसमानजातीयव्यावर्त्त
समासाभावः । नञ्-
"}
"
-
.
तत्वात्, तदुक्
माणसद्भावोपसर्ज्जनः प्रसज्य
इति च
समर्थेन सुबतेनैव सह-सुपेत्यधिकारे समासविधानात् प्रसज्य-प्रतिषेधे समासा-
भावः । यथा, 'नवजलध
नलोष्मेति अर्थस्य प्रतिषेधप्रधानस्य संबंधानुपपत्तेः पर्युदासो न युक्तः । यतोऽत्र
प्रसोढा
त्वस्यैव प्रतिषेध्यत्वात् न तु प्रसोढानलोष्मत्वे
प्रसोढानलोष्मेतरविधिः पर्यवस्यतीति नियमेन विवक्षितेतरसिद्धिरेव नाभिमत-
सिद्धिः । असोढेति पदे एव क्रियांशस्य प्रतिषेधप्रती
उपपन्नो भवति, अयमभिसन्धिः । भवति पचतीत्यादिषु तिङन्तेषु प्रकृत्या क्रियोच्यते
प्रत्ययेन कर्त्ता सिद्धिरूपः तथापि समुदाये साध्यरूपा क्रिया एव प्रधानं, कृदन्तेषु
पाचककुंभकारादिषु तु कर्ता एव प्रधानं सिद्धरूपः, न क्रिया; तथापि तव्यनिष्ठा-
दिषु उभयप्राधान्येन प्रयोगः क्वचित्क्रियाप्राधान्येनैव यथा घटमकार्षीदिति
क्रियान्वयेन वाक्यस्य नैराकांक्षम । एवं घटं कृतवानित्यपि च क्रियांशप्राधान्येन
नैराकांक्षमेव । तथा सति प्रसो
ननः
नञः क्रियया संबंधोपपत्तेः क्रियासंबंध-नञर्थः प्रसज्यप्रतिषेध इत्यस्य कृतसंबंधेऽपि न
विरोधः, तर्हिः समासे अपि क्रियांशप्राधान्यान्न
तेर्योगिनाम
अन्यस्यैवार्थस्य तत्सदृशस्य सद्भावे प्रतीतेः । यथा अनश्व इत्युक्ते अश्वनिषेधं
उपसर्ज्जनीकृत्याश्वसदृशस्य गर्दभस्यैव सद्भाव: प्रतिपादितो भवति । यदि च
तत्सादृश्यं न प्रतिपाद्यं स्यात् किमर्थं सर्व्वतद्रूपताप्रतिपादनपराश्वनिषेधेन गर्द्दभं
ब्रूयात् ? गर्द्
त्वमेव स्वीकर्त्तव्यम् । शब्दशक्तिबलादेव न च केनापि प्रकारेण प्रसोढत्वनिषेध-
प्रतीतिरित्यर्थः । विविक्षितस्यार्थस्य प्रसोढत्वनिषेधस्य कथमपि सिद्
समासो न युक्तः । तस्मादेकं सं
प्राधान्ये समासाभावः। समासे च निषेधाऽप्राधान्यमित्यर्थः । भवतु समासेऽपि
नव
नञर्थस्य प्राधान्यं, का नः क्षतिरिति ।
लक्षणमपि विलक्षणतामापाद्यमानं
..
.
.