This page has been fully proofread once and needs a second look.

मेदपाटेश्वर-कुम्भकर्ण-कृत-वृत्तिसमेतम्
 
www
 
पद्याङ्क १ व्याख्या ]
 
[.E
 
-
 
www.
 
दिशः श्रोत्रमिति, एवं महिषस्यावयवान् परां प्रकृतितिं प्रापयति । हे भ्रूः ! त्वदा-

श्रयो महिषो मया व्यापादितः, तो निराश्रया त्वं विगतचलनं मा भांक्षी: । इमं

त्यक्त्वा इतञ्श्चल गच्छेति प्रति प्रतीकं योजनीयम् । अधर ! इयं का विधुरता,

'विधुश्च रश्च विधुरीरौ तयोर्भावो विधुरता, कान्तिमत्त्वं विधुताके ( को ) पित्वं, अग्निता

द्वयेनापि मृतस्य न भवितव्यमिति भावः । अस्य ! रागं क्षिप, मृतस्य हि

मुखं पाण्डु भवति । पांपाणे ! कलहश्रद्धया, कलं हन्तीति कलहं, शस्त्रं तद्द्वाञ्छया

युद्धेऽभिमुखः शस्त्रहतो मोक्षं यातीति कृत्वा किं त्रिशूलं किकिं कलयसि ? मच्चरण-

पातेनैवाऽयं गतासुरिति । अथ त्रिशूलहतमहिषकण्ठनिःसृतपुरुषः पाणिणिं प्रत्याह-
-
हे पाणे ! महिषवधसाधनं मद्धस्तस्थं त्रिशूलं कि कलयसि ? अनेन त्रिशूलेन

हतो महिष इति स पुमान् क्रूरया दृशा त्रिशूलं विलोकयामास । तं प्रत्याह-
-
यदाश्रयस्त्वं युद्धमभिलषसि श्रयं 'ना' पुमान् प्राण्येव प्राणिमात्रं, स्थिरो भव ।

स्य प्राणान् सुखेन हरिष्यामीति त्वं स्वप्रकृतौ नेयं प्राप्नुहोहीति । कलिरत्र 'कलित्क-

गतिसंख्ययोः' इति । "ये एव गत्यर्थास्ते एव ज्ञानार्थाः" इति ज्ञानार्थ: । प्र

प्राणीति, प्राणित्वमात्रं विवक्षितं न विशिष्ट: कश्चन इति । अनया अनुगतव्य-

वहारासाधारणकारणत्वविवक्षया यथाऽन्ये चक्षुराख्यादयो निपातितास्तथाग्यमपीति,

यथा द्वित्वैकत्वयोरिति वक्तव्ये द्वयेकयोर्द्विवचनैकवचने इत्युक्तम् । किं पुनरत्रों-
रा-
वधार्य निषिध्यते ? यदि प्रयमेव प्राणी नेति श्रयं अवधात,र्येत, तदाऽन्ये दैत्या मृता

अपि प्राणिनः स्युः । श्रयं चोत्पत्तेः प्रागपि प्राणसंयोगरहित इति तन्मारणमनुप-

पन्नमापद्येत । श्रथाऽयं प्राण्येव नेति प्राणसम्बन्धोऽवधार्य निषिध्येत, तदा कि किं[4b]

उत्पत्तेः प्रागपि प्राणिसम्बन्धीधो निषिध्येत उत साम्प्रतं प्रथागन्तुकः, तदुक्तम्-
.
 
प्र
-
 
योगं योगमपरैरत्यन्तायोगमेव वा ।
 

व्यवच्छिनत्ति धर्मस्य निपातो व्यतिरेककः ॥ इति,
 

 
न तावत्प्रथमः सत्कार्यवादिमते असदकरणादित्यादिहेतुभिः पूर्वं प्राणसम्बन्धात्-

तदुक्तम्-
S
 
..
-
 
विधानं प्रतिषेधं च मुक्त्वा शब्दोऽस्ति नापरः ।

व्यवहारः स चासुत्सुनेति प्राप्ताऽत्र मूकता ॥ इति,
`

 
तस्मान्निपातानामनेकार्थत्वात् । एव शब्दोऽत्र मात्रपर्यायो वेदितव्यः । अत्र

स्त्रीणां वामांमाक्षिप्राधान्यात् । श्रथ रोषांमर्षादीमर्षादौ कटाक्षस्येदृक्सांसाध्यत्वात् । अथ

त्रिनेत्राया जात्युपाधे र्भ्रूरित्यत्रैकवचनम् । त्र च पद्ये 'न्यस्तो वो मू र्द्धनी' ति विरुद्ध-

मत्युक्तिकृत्त्वात् । 'मुण्ष्याद् वः पापमंह्निरिर्मरुदसुहृदसून् संहरन् मूर्द्धनि दत्त' इति

युक्तः पाठः । अत्र च
 
"
 
--