2023-02-24 17:17:42 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
महाकविबाण - विरचितं चण्डीशतकम् [ पद्याङ्क ४५ व्याख्या
च्छृङ्गाग्रकोणक्वणितमणितुलाकोटि : स एव हुङ्कारो गर्भो मध्यवर्ती यस्य स
तथोक्तः; यमोऽपि प्रत्यासन्नात्ममृत्युप्रतिभयहुङ्कारगर्भः कोपेनारुणत्वं दधदसुमृत-
ते एव यमसाम्ये पादस्योवितरिति ॥४४॥
९० ]
हन्तुं नीयमाना भरविधुरभुजस्र समानोभयांस
कंसेनैनांसि सा वो हरतु हरियशोरक्षणाय क्षमापि ।
प्राक्प्राणानस्य नास्यद् गगनमुदपतद्गोचरं या शिलाया:
सम्प्राप्यागामि विन्ध्याचल शिखर शिखावासयोग्योद्यतायाः ॥४५॥
-
>
!
कुं० वृ० - सा देवी वो युष्माकं एनांसि पापानि अपहरतु नाशयतु, या कि-
विशिष्टा इत्याह, या गगनमाकाशं उदपतत् उत्पतिता, कथं क्षणेन मुहूर्तमात्रेणैव,
किं कृत्वा शिलाया गोचरं निकटप्रदेशं संप्राप्य, किंभूताया : शिलायाः श्रागामि
विन्ध्याचल शिखरं शिखावासयोग्योद्यतायाः विन्ध्याचलस्य शिखरं शृङ्ग तस्य
शिखा अग्रभागः तत्र वास: श्रागामी योऽसो विन्ध्याचलशिखर शिखावासः तस्य
योग्या विस्तीर्णत्वेन रम्यतया च उत्कृष्टा सा चासो उद्यता उच्छ्रिता च तस्याः,
अयमभिप्राय: भाविनं विन्ध्यगिरिशिखरशिखावासं विचिन्त्य सम्प्रत्येव तं
फतु मागतेयं; श्रूयते च एवं तदनन्तरं कतिचिद्दिनेषु गतेषु तस्यां शिलायां देवी
कृतवसतिः सती विन्ध्यवासिनीति प्रसिद्धा; अथवा पाठान्तरेणास्यैव व्याख्य 1,
श्रागामिविन्ध्याचल शिखरशिलावासयोगोद्यतेव, कथंभूता सा देवी विन्ध्यश्चा-
सावचलश्च तस्य शिखरं तस्मिन् शिला तस्यां प्रावासो वसनं तस्य योग: सम्बन्धः
यस्तत्र उद्युक्ता इव भनेन एतदुक्त भवति अग्रे मया विन्ध्यशिखरशिलायां
वस्तव्यं तदिहैव निषीदामी त्यभिप्रायेणैव गगनमु ( 313 ) पतिता इव; किंभूता सती
सा उत्पतिता, कंसेन हन्तु व्यापादयितुं नीयमाना आहन्तुमिति शिलायां
कथं यथा भवति, भरविधुरभुजस्र समानोभयांसं यथा भवति;
यद्यप्यत्रोभयशब्दः श्रूयते तथा प्यन्त्रोभयशब्देनैव विग्रहः क्रियते प्रविरविकन्यायेन
यतो द्विवचनान्तस्योभयशव्दस्य प्रयोगाभावात्, देव्या भारेण विधुरी कम्पमानौ
भुजी बाहू समानी अधोगच्छन्तो उभौ सो च स्कन्धो यत्र तथा कृत्वा
समानो उभौयस्य इति वाक्ये उभशब्दादुभयशब्द: केन सूत्रेण क्रियते,
न तावदुभावुदात्त इति प्रत्ययोत्पत्तिः, उभशब्दस्योपसर्जनीभूतस्य सापेक्षत्वा-
3
1
>
.
:
१. ज०- प्राघातं ।
२. ज० का०-सम्प्राप्यागामि विन्ध्याचल शिखरशिला वासयोगोधतेव
¿
च्छृङ्गाग्रकोणक्वणितमणितुलाकोटि : स एव हुङ्कारो गर्भो मध्यवर्ती यस्य स
तथोक्तः; यमोऽपि प्रत्यासन्नात्ममृत्युप्रतिभयहुङ्कारगर्भः कोपेनारुणत्वं दधदसुमृत-
ते एव यमसाम्ये पादस्योवितरिति ॥४४॥
९० ]
हन्तुं नीयमाना भरविधुरभुजस्र समानोभयांस
कंसेनैनांसि सा वो हरतु हरियशोरक्षणाय क्षमापि ।
प्राक्प्राणानस्य नास्यद् गगनमुदपतद्गोचरं या शिलाया:
सम्प्राप्यागामि विन्ध्याचल शिखर शिखावासयोग्योद्यतायाः ॥४५॥
-
>
!
कुं० वृ० - सा देवी वो युष्माकं एनांसि पापानि अपहरतु नाशयतु, या कि-
विशिष्टा इत्याह, या गगनमाकाशं उदपतत् उत्पतिता, कथं क्षणेन मुहूर्तमात्रेणैव,
किं कृत्वा शिलाया गोचरं निकटप्रदेशं संप्राप्य, किंभूताया : शिलायाः श्रागामि
विन्ध्याचल शिखरं शिखावासयोग्योद्यतायाः विन्ध्याचलस्य शिखरं शृङ्ग तस्य
शिखा अग्रभागः तत्र वास: श्रागामी योऽसो विन्ध्याचलशिखर शिखावासः तस्य
योग्या विस्तीर्णत्वेन रम्यतया च उत्कृष्टा सा चासो उद्यता उच्छ्रिता च तस्याः,
अयमभिप्राय: भाविनं विन्ध्यगिरिशिखरशिखावासं विचिन्त्य सम्प्रत्येव तं
फतु मागतेयं; श्रूयते च एवं तदनन्तरं कतिचिद्दिनेषु गतेषु तस्यां शिलायां देवी
कृतवसतिः सती विन्ध्यवासिनीति प्रसिद्धा; अथवा पाठान्तरेणास्यैव व्याख्य 1,
श्रागामिविन्ध्याचल शिखरशिलावासयोगोद्यतेव, कथंभूता सा देवी विन्ध्यश्चा-
सावचलश्च तस्य शिखरं तस्मिन् शिला तस्यां प्रावासो वसनं तस्य योग: सम्बन्धः
यस्तत्र उद्युक्ता इव भनेन एतदुक्त भवति अग्रे मया विन्ध्यशिखरशिलायां
वस्तव्यं तदिहैव निषीदामी त्यभिप्रायेणैव गगनमु ( 313 ) पतिता इव; किंभूता सती
सा उत्पतिता, कंसेन हन्तु व्यापादयितुं नीयमाना आहन्तुमिति शिलायां
कथं यथा भवति, भरविधुरभुजस्र समानोभयांसं यथा भवति;
यद्यप्यत्रोभयशब्दः श्रूयते तथा प्यन्त्रोभयशब्देनैव विग्रहः क्रियते प्रविरविकन्यायेन
यतो द्विवचनान्तस्योभयशव्दस्य प्रयोगाभावात्, देव्या भारेण विधुरी कम्पमानौ
भुजी बाहू समानी अधोगच्छन्तो उभौ सो च स्कन्धो यत्र तथा कृत्वा
समानो उभौयस्य इति वाक्ये उभशब्दादुभयशब्द: केन सूत्रेण क्रियते,
न तावदुभावुदात्त इति प्रत्ययोत्पत्तिः, उभशब्दस्योपसर्जनीभूतस्य सापेक्षत्वा-
3
1
>
.
:
१. ज०- प्राघातं ।
२. ज० का०-सम्प्राप्यागामि विन्ध्याचल शिखरशिला वासयोगोधतेव
¿