2023-02-24 17:17:38 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
६४ ]
महाफविचाण-विरचितं चण्डींशतकम् [ पद्याङ्क २२-२३ व्याख्या
प्रदक्षिणां कत्तु चरणे वलयितवपुषा शेषेण श्राश्लिष्टश्चरणश्चन्द्र कान्तरचितनूपुर-
शोभां बभार इत्यर्थः ॥२२॥
सं० व्या २२. देयादिति ॥ भद्रकाल्या: देव्याः सम्बन्धी पादोऽङ त्रिव
युष्मभ्यं वाञ्छितानीप्सितानि देयात् ददातु, पातालस्य कुक्षिः पातालकुक्षि: तां
पातालकुक्षि यो नीतः प्रापितः अर्थात् देव्या भद्रकाल्या अनन्यस्यातत्वात्(?) कस्मान्नीत
छलमयमहिषोत्पेषदोषानुषङ्गात् छलमयश्चासौ महिषश्च्छलमयमहिषः कृतक महिष
इत्यर्थः, छलमयमहिषस्योत्पेष उत्पेषणं स एव दोषवैगुण्यं तस्यानुषङ्गात् पाताल-
कुक्षि योनितः इति इदमुक्त भवति । यदि पादं नोत्पिण्येत तत्पाताल न
यास्यतीतिः । किंभूतः पादः कृतपरमभयः कृतं परमभयं सामर्थ्यात् नागानां येन
स तथोक्तः, पुनरपि किविशिष्ट: चरण: इन्दुकान्तोपलरचितमहानूपुराभोग-
लक्ष्मी, नूपुरस्य ग्राभोगो दीर्घत्वपृथुलक्षणस्तस्य लक्ष्म्याः श्रियः शोभा: इति
यावत्, इन्दोः कान्ता इन्दुकान्तास्ते च ते उपलाश्च ते रचिताः कृताः नूपुराभोग-
लक्ष्म्यो यस्मिन् पादे स तथोक्तः । लक्ष्मीशव्दोऽत्रान्यपदार्थबहुवचनान्तः समासः तत्
'उर: प्रभृतिषु एकवचनात् न पाठात् कः प्रत्ययोऽनुभूतः, यतः चन्द्रकान्तमणि-
नूपुरावृतो देवीपादः अत एवमुत्प्रेक्षितः कविना । विद्यमानो मुहूर्तशेषेण वेति,
मुहूर्तं स्तोककालांशेनैव पत्नमपतिनैव वन्द्यमानः स्तूयमानः, किंविशिष्टेन शेषेण
प्रदक्षिण्यकाङ्क्षावलयितवपुषा प्रदक्षिणस्य भावः प्रादक्षिण्यं तस्य काङ्क्षा
समीहितं तया वलयितं वलयाकारं कृतं वपुः शरीएं येन तथाभूतेन शेषेण
इव, उत्प्रेक्षायां इव ॥२२॥
:
शूलं तूल नु गाढ़ प्रहर हर हृषीकेश ! केशोऽपि वक-
श्चक णाकारि किं ते' पविरवति न ते त्वाष्ट्रशत्रो द्यु राष्ट्रम्
पाशाः केशाब्जनालान्यनल न लभसे भातुमित्तात्तदुप्प
जल्पन् दे॒वान् दिवौकोरिपुरवधि यया सा तुशान्त्यै शिवा वः ॥२३॥
कुंवृ० - [प्रस्तु भवतु, का सा शिवा गौरी किमर्थं शान्त्यै सर्व्वदुरितोपशमनाय,
केषां वो युष्माकं, सा का यया दिवोकोरिपुमंहिषोऽवधि हतः, दिवि स्वर्गे को
गृहं येषां ते दिवकसस्तेषां रिपुः, किंभूतः प्रात्तदर्पः गृहीतगर्व्वः, कि कुर्व्वन्
इत्येवं जल्पन् कथयन्, कान् देवान्, इतीति कि, तदाह, हे हर ! नृ इति वितकें
१. ज० का० मे ।
२० ज० का० मानुमित्यात्तदर्प; भानुमिति पाठोपि प्रती व्याख्यातः ।
महाफविचाण-विरचितं चण्डींशतकम् [ पद्याङ्क २२-२३ व्याख्या
प्रदक्षिणां कत्तु चरणे वलयितवपुषा शेषेण श्राश्लिष्टश्चरणश्चन्द्र कान्तरचितनूपुर-
शोभां बभार इत्यर्थः ॥२२॥
सं० व्या २२. देयादिति ॥ भद्रकाल्या: देव्याः सम्बन्धी पादोऽङ त्रिव
युष्मभ्यं वाञ्छितानीप्सितानि देयात् ददातु, पातालस्य कुक्षिः पातालकुक्षि: तां
पातालकुक्षि यो नीतः प्रापितः अर्थात् देव्या भद्रकाल्या अनन्यस्यातत्वात्(?) कस्मान्नीत
छलमयमहिषोत्पेषदोषानुषङ्गात् छलमयश्चासौ महिषश्च्छलमयमहिषः कृतक महिष
इत्यर्थः, छलमयमहिषस्योत्पेष उत्पेषणं स एव दोषवैगुण्यं तस्यानुषङ्गात् पाताल-
कुक्षि योनितः इति इदमुक्त भवति । यदि पादं नोत्पिण्येत तत्पाताल न
यास्यतीतिः । किंभूतः पादः कृतपरमभयः कृतं परमभयं सामर्थ्यात् नागानां येन
स तथोक्तः, पुनरपि किविशिष्ट: चरण: इन्दुकान्तोपलरचितमहानूपुराभोग-
लक्ष्मी, नूपुरस्य ग्राभोगो दीर्घत्वपृथुलक्षणस्तस्य लक्ष्म्याः श्रियः शोभा: इति
यावत्, इन्दोः कान्ता इन्दुकान्तास्ते च ते उपलाश्च ते रचिताः कृताः नूपुराभोग-
लक्ष्म्यो यस्मिन् पादे स तथोक्तः । लक्ष्मीशव्दोऽत्रान्यपदार्थबहुवचनान्तः समासः तत्
'उर: प्रभृतिषु एकवचनात् न पाठात् कः प्रत्ययोऽनुभूतः, यतः चन्द्रकान्तमणि-
नूपुरावृतो देवीपादः अत एवमुत्प्रेक्षितः कविना । विद्यमानो मुहूर्तशेषेण वेति,
मुहूर्तं स्तोककालांशेनैव पत्नमपतिनैव वन्द्यमानः स्तूयमानः, किंविशिष्टेन शेषेण
प्रदक्षिण्यकाङ्क्षावलयितवपुषा प्रदक्षिणस्य भावः प्रादक्षिण्यं तस्य काङ्क्षा
समीहितं तया वलयितं वलयाकारं कृतं वपुः शरीएं येन तथाभूतेन शेषेण
इव, उत्प्रेक्षायां इव ॥२२॥
:
शूलं तूल नु गाढ़ प्रहर हर हृषीकेश ! केशोऽपि वक-
श्चक णाकारि किं ते' पविरवति न ते त्वाष्ट्रशत्रो द्यु राष्ट्रम्
पाशाः केशाब्जनालान्यनल न लभसे भातुमित्तात्तदुप्प
जल्पन् दे॒वान् दिवौकोरिपुरवधि यया सा तुशान्त्यै शिवा वः ॥२३॥
कुंवृ० - [प्रस्तु भवतु, का सा शिवा गौरी किमर्थं शान्त्यै सर्व्वदुरितोपशमनाय,
केषां वो युष्माकं, सा का यया दिवोकोरिपुमंहिषोऽवधि हतः, दिवि स्वर्गे को
गृहं येषां ते दिवकसस्तेषां रिपुः, किंभूतः प्रात्तदर्पः गृहीतगर्व्वः, कि कुर्व्वन्
इत्येवं जल्पन् कथयन्, कान् देवान्, इतीति कि, तदाह, हे हर ! नृ इति वितकें
१. ज० का० मे ।
२० ज० का० मानुमित्यात्तदर्प; भानुमिति पाठोपि प्रती व्याख्यातः ।