2023-03-13 20:49:44 by manu_css
This page has been fully proofread once and needs a second look.
मेदपाटेश्वर कुम्भकर्ण-कृत-वृत्तिसमेतम्
[ ४५
पातस्तस्यापाते
देवीपक्षे वामो दक्षिणेतर उच्यत इति ॥
साम्प्रतं देवीचिकी
वक्षो व्याजैणराजः स दशभिरभिनत् पाणिजैः प्राक् सुरा
पञ्चैवास्तं नयामो युवतिचरणजाः शत्रुमेते वयं तु ।
इत्युत्पन्नाभिमानैर्नखशशिम
यस्याः पादे हतारौ हसित इव हरिः सास्तु शान्त्यै शिवा वः[^२] ॥
L
कुं०वृ०
नखशशिमणिभिर्हरिः श्रीनृसिंहो हसित इव । यद्यपि 'हसितविडंबितवर्जितादयः
शब्दा: कविसमये उपमावाचकाः' इति कृत्वा हसित-ग्रहणेनैव उपमायां सिद्धायां
इव-
स्थितिः । अप्रसिद्धमुपमेयं प्रसिद्धमुपमानं अ
नामनेकार्थत्वात् इव-शब्द एवकारार्थः, हसित एव न तत्सदृशो बभूवेत्यर्थः, इति
पौनरुक्त्यपरिहारः । क्व सति, पादेऽर्थात् देव्याश्चरणे हता
दितोऽरि
नखशशिमणयः, उपमितं व्याघ्राद्यैः सामान्यप्रयोगे इति समासः, तैः नखशशि-
मणिभिः । अत्र यद्यपि लक्षणमस्तीत्येतावतैव लक्षणानुगतः प्रयोगो रसभंगे न
'
कर्त्तव्यः, काव्यस्य रसात्मकत्वात्, रसस्य च शब्दार्
दर्शनात् ।
प्राधान्यं तत्त्वेन च विधीयमानत्वं; अत्र च यथा 'सूर्याचन्द्रमसौ यस्य मातामह-
पिताम
धायिनी हि विशेषणानां विधेयतावगतिः तत एव च एषां विशेष्ये प्रमाणांतरसिद्धो-
त्कर्षापकर्षाऽभिधायिनां शाब्दे गुणभावेऽप्यार्थं प्राधान्यं विशेष्याणां च शाब्दे प्राधान्ये-
ऽप्यार्
गतिरिति न तन्निबन्धना रसाभिव्यक्तिरिति कृत्वा नखानां 'प्रधानाऽप्रधानयोः
-----------------
[^१
[^२
T
CC-0. RORI. Digitized by Sri Muthulakshmi Research Academy