2023-03-13 20:44:39 by manu_css
This page has been fully proofread once and needs a second look.
महाकविबाण-विरचितं चण्डीशतकम्
[ पद्याङ्क ८ व्याख्या
क्रियते यद्बलेनासावर्थापत्तिरुदाहृता ॥ इति,
यथा 'पीनो देवदत्तो दिवा न भुंक्
दत्तस्य दिनभोजनप्रतिषेधो
प्रतीयते । तद्वदिहापि प्रमाणान्तरगम्यः क्रियासंबंध इत्यर्थः । तर्हि कथं प्रसज्य-
प्रतिषेधप्रतीतिर्लोकानां अर्थापत्तिप्रतीतक्रिया
निश्चयेनाश्राद्धभोजीत्यस्य प्रतिषेधस्य प्रसज्यप्रतिषेधरूपता कापि न संभवति ।
प्रसज्यप्रतिषेधता तु वाक्यादेव न[15b] समासात् । समासवाक्ययोः सिद्
रूप:
रूपः
अश्राद्धभोजीत्यत्र समासेन असूर्
हं
र्दृशितयोरिति खश्-प्रत्ययविधाने वृत्तिकारेणोक्
समास इति ।
ऽसमर्थ: समास एव न भवति, राजदाराणां पुरुषांतरदर्शनायोगात् विवक्षितार्था-
सिद्धेः । न सूर्यं पश्यंतीति प्रसज्यप्रतिषेधे समासस्य विधानात् असामर्थ्
हारार्थोऽतिदेशोऽश्राद्धभोजिवदिति । यथा वृत्तिकारमते असमर्
पदस्थापनं आचार्याभिप्रायः । तथाकरिष्यमाणं नञ्समासं विष
वोपपदत्वं, तद् योगात् प्रत्ययविधानं, ततः उभयपदसमासः । ततः कर्त्रंश-
प्राधान्येन नञ्समा
विवक्षा न विधेः प्रसोढेतरस्य । तर्हि न भवितव्यमेव समासेन, यथा भुंक्
श्राद्धमयमपरांश्चोपतापयेदिति अयथार्थमेव । सम्यक् स्वभावावगतौ स यवान्न-
श्राद्धभोजी न परोपतापी अत्र णिनि-प्रत्ययांतस्य क
भावान्न पूर्व: पर्यनुयोगः, किंतु प्रतीयमानेन क्रिया
पूर्णाक्षेपल
ज्ञायते, क्रियापदान्त
असमासेऽपि पर्यु
शीलस्य विधेरप्रतीतेः तत्प्रतीतिरूप
नान्यः,
विधेयार्
विपरीतक्रिये
स्थितं, तथा चोपसंहारार्
T
नव
नञर्थस्य विधेयत्वे निषेध्यस्य विपर्यये ।
समासो नेष्यतेऽर्थस्य विपर्यासप्रसंगतः ॥ इति,
CC-0. RORI. Digitized by Sri Muthulakshmi Research Academy