2023-03-13 20:43:46 by manu_css
This page has been fully proofread once and needs a second look.
[ ३७
पदार्थप्रधानतत्पुरुष इति लक्षणं समासे च सति प्रसोढत्वानुवादेन न
निर्जीवीकरणप्रसंगात्, उत्तरपदार्थप्राधान्येन पूर्वपदार्थ प्राधान्याभावात् यत्र
नञर्थप्राधान्याभावः तत्र समासः कर्त्तव्य एवेत्यर्
रेकस्मिन् वाक्ये उदाहरणम्
'काव्यार्थतत्त्वावगमो न वृद्धाराधनं विना ।
अनिष्टवान् राजसूयं कः स्वर्गसुखमश्नुते’ ॥ इति
तथा चोक्तम्
क्रियाक
क्रियाकर्त्रंशभागर्थो वाक्ये योज्यो नञा यदि ।
क्रियांश एवापोह्यः स्यान्नेष्टवानितिवत्तदा ॥
अकुंभकार इतिवद् वृत्तौ तु स्याद् विपर्ययः ।
इत्येष नियमोऽर्थस्य शब्दशक्तिस्वभावतः ॥ इति,
इह के
पर्युदासयोविवेकमबुध्वा प्रसज्यवत्, पर्यु
इत्यादौ समासं न कुर्व्
न प्रसोढेत
समासो भवतु ।
श्राद्धेन श्राद्धप्रतिषेधरूपः कोऽपि संबंधो न प्रतीयते, अपि तु विशेष्यत्वेन प्रधानेन
तद्भोज्यर्थेन सम्बद्ध्यते । तत्रापि भोजिपदे क्रियाकर्त्रंशवति कर्त्रंश एव प्रधानं
न क्रियांश: । अयमभिप्रायः, अश्राद्ध
पदेन समासे श्राद्
लाभो न तस्मात् श्राद्धपदेन न समासः, किंतु श्राद्धं भोक्तुं शीलमस्येति विगृह्य 'सुप्य-
जातौ णिनि ताच्छील्ये' इति श्राद्धशब्द उपपदे णिनि-प्रत्ययमुत्पाद्य उपपदम
समासे सति श्राद्धभोजीति निष्पन्ने पश्चान्नञा सह श्राद्धभोजीत्यनेन समासः । तथा च
सति समासे क
अत्र श्राद्धभोजिपदे श्राद्ध भोजनशीलः कर्त्ता प्रतीयते, न तस्य भोजनमात्रं क्रिया-
कर्त्तरि णिनेर्विहितत्वात् कर्त्तरि कृदिति तर्हि उभयांशप्राधान्यात् । कृदंते क्रियांश-
संबंधोऽपि न
संबंधो न क्रियांशेन, तर्हि कस्य कर्त्तत्यपेक्षायां क्रियासंबंधोऽपि शब्दव्यापारगम्योऽस्तु
न क्रियासंबंधसामार्थ्यात् प्रमाणान्तरादवसीयते, क्रियासंबंधस्वीकारं विना
कर्तृत्वानुपपत्तेः । अर्थापत्त्या क्रियासंबंधावगतिः । तथा च मदीये दर्शनसंग्रहे-
9
CC-0. RORI. Digitized by Sri Muthulakshmi Research Academy
T