2023-03-13 20:34:00 by manu_css
This page has been fully proofread once and needs a second look.
मेदपाटेश्वर-कुम्भकर्ण-कृत-वृत्तिसमेतम्
[ २३
प्रबुद्धेन परमेश्वरेण स्तुतास्तिस्रोऽपि सन्ध्या जगदप्यरुणीकृत्य युगपन्मूर्त्तिम
उपतस्थिरे परमेश्वरं, अत ए
शूलस्यातिवेगित्वात् प्रहारमदृष्ट्वा सामि निःसृता धारा दृष्ट्वा महिषभी
र्यमजिह्वाभिरुत्प्रेक्षिताः पश्चाद् दीर्
पदवीभिः, ततो बाहुल्यमितो जगद्व्यापिनीभिः सन्ध्याभिरिति कवेरभिप्रायः ।
।
अत्र-
"अन्यथैव स्थिता वृत्तिश्चेत् तस्येतरस्य वा ।
अन्यथोत्प्रेक्ष्यते यत्र तामुत्प्रेक्षां विदुर्बुधाः ।" इत्युत्प्रेक्षालङ्कारः ।
-
-
अत्र देव्या
नीतं तन्न जाघट्टि
न तन्नियमेनेतरेण सह समासमर्हतीति, इतरच्च विशेष्यमन्यद्वा वस्तु न त
नियमः । अन्यच्च, रक्तस्य धारा रक्तधारा इत्यत्रापि च
समासः, षष्ठ्यन्तस्य पदान्तरेण समासो वाऽनुपपन्नः, यतः सर्वेषामेव समासानां
विशेष्याणि विशेषणानि चाभिधा
नाम सामान्यं लक्षणं विशेषणविशेष्याणामेव समा
"समर्
विशेषणविशेष्यभावस्य च समानाधिकरणव्यधिकरणभेदभिन्नत्वेन द्वैविध्यं,
समानाधिकरणत्वं तु नीलोत्पलमत्र तु नीलशब्दस्य गुणस्य गुणनिवृत्तेः । वैयधि-
करण्यं तु कष्टश्रितं इत्यत्र ग्रामादि यत् किञ्चनाश्रयणव्यावर्त्तनाद् विशेषणत्वम्,
एतेन यदेव समानाधिकरणव्यधिकरणयोर्व्यावर्त्तकत्वेन प्रतीयते तदेव विशेषणं,
एतावता सम्बन्धो नाम समासार्थ: । स च सम्बन्धिनं विना च <error>सम्बोभवीति</error>, इति
कृत्वा समसितपदस्य नीलगुणविशिष्टमुत्पलं वाच्योऽर्थः ।
च
ननु "विशेषणं विशेष्येण बहुलम्" इति विशेषणविशेष्यपादोपादानादेवा-
ऽ
sन्यत्र तु समासे कष्टादेर्विशेषणत्वं श्रितादेर्विशेष्यत्वं च नास्तीति अवगच्छामो
यतो
विशेषणमनर्थवद् भवतीति वचनात् । अन्यथा, कष्टश्रितादावपि विशेषणसमास-
एव स्यात् । तत्कथं सर्वेषामेव विशेषणविशेष्यपदो[:] परिचितत्वं; उच्यते-
समासः सामान्यरूपः, अन्ये विशेषरूपाः । तत्र सर्वत्र सामान्यप्रवृत्
विशेषणबाधस्तं तं विषयं परित्यज्य प्रवृत्तौ यत्रैवाबाधित्वं तत्रैव लक्षणस्य चरि-
तार्थत्वम् । तथा च, द्वितीयादिषु व्यधिकरणेषु तत्पुरुषविधानात् अव्ययीभाव-
T
CC-0. RORI. Digitized by Sri Muthulakshmi Research Academy