2023-03-13 13:34:49 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
मेदपाटेश्वर-कुम्भकर्ण-कृत-वृत्ति समेतम्
[ १६
सं० व्या० – २. हुङ्ङ्कारे इति ॥ सा शिवा शिवपत्नी वो युष्माकं शिवं श्रेयः
करोतु विदधातु इत्येवं प्रज्ञानादज्ञानत एव यस्याः चरणोऽत्रिर्महिपस्यासून्
प्राणानहार्षीत् हृतवान् । किंभूतञ्चरणः स्कन्धन्यस्तः, कया विन्ध्याद्रिबुद्ध्या विन्ध्य-
इचासौ प्रद्रिश्च [ तद्बुद्ध्या] विन्ध्याद्रिबुद्ध्या, कोऽर्थः विन्ध्योऽयं पर्वतः अस्मि-
न्निवास: [कर्तव्य:] इति बुद्ध्या धिया स्कन्धे न्यस्तोऽङ त्रिरिति प्रत एव महिष
स्याज्ञानम् ; किं कुर्व्वति स्कन्धे निकषति निकर्षणं कुर्वति, कया विन्ध्याद्रिबुद्ध्या,
शा (श्या ) मत्वात् देवीपादस्य तं प्रति महिषस्यापि विन्ध्याद्रिबुद्धिरुत्पन्नेति, यतश्च
निकषतीत्युक्तं अत एव निकर्पणेन वालनेन नूपुरस्य पादाभरणस्यापि सिं (शि ) -
जितैः शब्दितैः महिषस्य हुङ्कारे नुदति युद्धाय प्रेरयति जिते सतीत्युक्तम् । कीदृशे
हुङ्कारे न्यक्कृतोदन्वति न्यक्कृत उदन्वान् उदन्वद्घोषो येनेति विग्रहः, कि-
मुक्तं भवति न्यक्कृत समुद्रघोषो युद्धाय नुदन्नपि महिपहुङ्कारो नूपुर शिज्जितै-
जितत्वात् देव्या नवमद्रितश्च हेतौ महिषस्य अज्ञानमन्यथापीत्याह 'श्लिष्यच्छृङ्ग-
क्षतेऽपि क्षरदसृजि निजालक्तक भ्रान्तिभाजि' इति, श्लिष्यत् शृङ्गं तस्य क्षतं
व्रणं श्लिष्यच्छृङ्गक्षतं क्षरदसृक् [प्रसरत् ] रुधिरं क्षरदसृक् निजश्चासावलक्त-
कश्च निजालक्तकः तस्य भ्रान्तिस्तां भजतीति निजालक्तकभ्रान्तिभाक् तस्मिन्
श्लिष्यच्छू ङ्गक्षतेऽपि क्षरदसृजि निजालक्तक भ्रान्तिभाजि सति देव्या महिषस्या-
ज्ञानमपि एवमुपन्यस्तहेतुत्रयादज्ञानं संवृत्तं तत एव तस्याश्चरणो महिषस्यासून्
हर्षीत् इति समुदायार्थः ॥ २ ।
पद्याङ्क ३ व्याख्या ]
W
पूर्वस्मिन् श्लोके साधनान्तरनिरपेक्षेण चरणेनैव महिषस्य प्राणवियोजनं
वर्णितम् । सा स्तुतिर्भू तार्थवादो वेति विकल्प्य भूतार्थवाद एवायमिति द्रढयन्
उपश्लोकयति-
-
जाह नव्या या न जाताऽनुनयपरहरक्षिप्तया' क्षालयन्त्या
नूनं नो नूपुरेण ग्लपितशशिरुचा ज्योत्स्नया वा नखानाम् ।
तां शोभामादधाना जयति नवमिवालक्तकं पीडयित्वा
पादेनैव क्षिपन्ती महिषमसुरसादाननिःकार्यमार्या ॥३॥
कुं० वृ० – आर्या भवानी जयति सर्वोत्कर्षेण वर्त्तते । किं कुर्वती, महिषं
पादेनैव क्षिपन्ती । किं कृत्वा, पीडयित्वा विमृद्य । कमिव, नवं अलक्तकमिव । कथं
यथा भवति, असुरसादाननिः कार्यं यथा भवति, असव एव रसोऽसुरसः तस्या-
१ का० जातानवमपुरहरक्षिप्तया ।
T
CC-0. RORI. Digitized by Sri Muthulakshmi Research Academy
[ १६
सं० व्या० – २. हुङ्ङ्कारे इति ॥ सा शिवा शिवपत्नी वो युष्माकं शिवं श्रेयः
करोतु विदधातु इत्येवं प्रज्ञानादज्ञानत एव यस्याः चरणोऽत्रिर्महिपस्यासून्
प्राणानहार्षीत् हृतवान् । किंभूतञ्चरणः स्कन्धन्यस्तः, कया विन्ध्याद्रिबुद्ध्या विन्ध्य-
इचासौ प्रद्रिश्च [ तद्बुद्ध्या] विन्ध्याद्रिबुद्ध्या, कोऽर्थः विन्ध्योऽयं पर्वतः अस्मि-
न्निवास: [कर्तव्य:] इति बुद्ध्या धिया स्कन्धे न्यस्तोऽङ त्रिरिति प्रत एव महिष
स्याज्ञानम् ; किं कुर्व्वति स्कन्धे निकषति निकर्षणं कुर्वति, कया विन्ध्याद्रिबुद्ध्या,
शा (श्या ) मत्वात् देवीपादस्य तं प्रति महिषस्यापि विन्ध्याद्रिबुद्धिरुत्पन्नेति, यतश्च
निकषतीत्युक्तं अत एव निकर्पणेन वालनेन नूपुरस्य पादाभरणस्यापि सिं (शि ) -
जितैः शब्दितैः महिषस्य हुङ्कारे नुदति युद्धाय प्रेरयति जिते सतीत्युक्तम् । कीदृशे
हुङ्कारे न्यक्कृतोदन्वति न्यक्कृत उदन्वान् उदन्वद्घोषो येनेति विग्रहः, कि-
मुक्तं भवति न्यक्कृत समुद्रघोषो युद्धाय नुदन्नपि महिपहुङ्कारो नूपुर शिज्जितै-
जितत्वात् देव्या नवमद्रितश्च हेतौ महिषस्य अज्ञानमन्यथापीत्याह 'श्लिष्यच्छृङ्ग-
क्षतेऽपि क्षरदसृजि निजालक्तक भ्रान्तिभाजि' इति, श्लिष्यत् शृङ्गं तस्य क्षतं
व्रणं श्लिष्यच्छृङ्गक्षतं क्षरदसृक् [प्रसरत् ] रुधिरं क्षरदसृक् निजश्चासावलक्त-
कश्च निजालक्तकः तस्य भ्रान्तिस्तां भजतीति निजालक्तकभ्रान्तिभाक् तस्मिन्
श्लिष्यच्छू ङ्गक्षतेऽपि क्षरदसृजि निजालक्तक भ्रान्तिभाजि सति देव्या महिषस्या-
ज्ञानमपि एवमुपन्यस्तहेतुत्रयादज्ञानं संवृत्तं तत एव तस्याश्चरणो महिषस्यासून्
हर्षीत् इति समुदायार्थः ॥ २ ।
पद्याङ्क ३ व्याख्या ]
W
पूर्वस्मिन् श्लोके साधनान्तरनिरपेक्षेण चरणेनैव महिषस्य प्राणवियोजनं
वर्णितम् । सा स्तुतिर्भू तार्थवादो वेति विकल्प्य भूतार्थवाद एवायमिति द्रढयन्
उपश्लोकयति-
-
जाह नव्या या न जाताऽनुनयपरहरक्षिप्तया' क्षालयन्त्या
नूनं नो नूपुरेण ग्लपितशशिरुचा ज्योत्स्नया वा नखानाम् ।
तां शोभामादधाना जयति नवमिवालक्तकं पीडयित्वा
पादेनैव क्षिपन्ती महिषमसुरसादाननिःकार्यमार्या ॥३॥
कुं० वृ० – आर्या भवानी जयति सर्वोत्कर्षेण वर्त्तते । किं कुर्वती, महिषं
पादेनैव क्षिपन्ती । किं कृत्वा, पीडयित्वा विमृद्य । कमिव, नवं अलक्तकमिव । कथं
यथा भवति, असुरसादाननिः कार्यं यथा भवति, असव एव रसोऽसुरसः तस्या-
१ का० जातानवमपुरहरक्षिप्तया ।
T
CC-0. RORI. Digitized by Sri Muthulakshmi Research Academy