2023-03-13 13:35:08 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
८२ ]
महाकविबाण-विरचितं चण्डीशतकम् । पद्याङ्क ३७-३८ व्याख्या
स्मेरा स्मयनशीला, कृता श्रोत्रपेयाधिकोक्तिः कृता श्रोत्रपेया श्रवणग्रहणयोग्या
अधिका सातिशयोक्तिर्वचनं यया सा तथोक्ता अत एव सर्वं पशुपतेः कुर्वाण-
त्युक्तम् ॥३७॥
दैत्यो दोर्दर्पशाली नहि महिषवपुः कल्पनीयाभ्युपायो
9
वायो वारीश विष्णो वृषगमन वृषन् किं' विषादो वृथैव ।
[ब]घ्नीत ब्रध्नमिश्राः कवचमचकितश्चित्रभानो दुहारी-
नेवं देवान् जयोक्त जयति हतरिपोह पितं हैमवत्याः ॥३८॥
२
कुं० वृ० – हैमवत्याः हेपितं लज्जितं जयति, कथंभूताया: हतरिपोः हतो
व्यापादितो रिपुर्यया सा तथा तस्या देवान् प्रति इति जयोक्त सति, जयया उक्त
जयोक्त तस्मिन् जयोक्ते, कि तत् जयोक्तं तदाह, हे वायो ! हे वारीश ! वरुण !
हे विष्णो ! हे वृषगमन ! महेश ! हे वृषन् ! इन्द्र ! भवतां सर्वेषां किमिति
कस्मात् कारणात् वि(29a) षाद : शोचनं कथं वृथा निःप्रयोजनं यतः कारणादयं
दंत्यः कल्पनीयाभ्युपायः कल्पनीयश्चिन्त्योऽभ्युपायो यस्य स तथा, किमुक्तं भवति
केनापि लावदुपायेनास्य वधः कत्तु युज्यते इति, हि यस्मादयं महिषवपुर्महिष-
शरीरोऽतएव न दोर्दर्पशाली, दोष्णां दप दोर्दर्पस्तेन शालते इत्येवंशीलः, स्य
वाहून विद्येते इत्यर्थः । अथ महिषवपुष्ट्वात् मायाबलेन कृत्वा वर्तमान:
कल्पनीयाऽभ्युपायेन प्रात्तो यत्नो विधेयः, तमेवाभ्युपायं ग्रह, हे देवा ! यूयं
कवचं बघ्नीत, किंविशिष्टा यूयं ब्रध्नमिश्राः सूर्यसहिताः, पुनः किंविशिष्टा
यूयं अचकिताः अत्रस्ताः सन्तः; अपि च, हे चित्रभानो ! चित्रा भानवो यस्य स
चित्रभानुरग्निः, हे अग्ने ! त्वं किमिति भीतः भयं मा कार्षीः, किन्तहि, अरीन्
दह भस्मीकुरु ॥३८॥
T
सं० व्या० - ३८. दैत्यो दोर्दर्पशालीति । देवी भगवती जयति, हेपितस्वणि-
काया, स्वः स्वर्गो निकायो निवासो येषां ते स्वर्णिकायाः, हेपिता लज्जिताः स्वर्णि-
काया: यया सा तथोक्ता देवी, क्व सति एवमित्थं जयया प्रतीहार्या उक्तमभिहितं
जयोक्त तस्मिन् जयोक्ते सति, किंभूता देवी हतरिपुः हतो रिपुर्महिषाख्यो यथा
१. ज० बृहत् कि ।
२. ज० देवी जयोक्त ।
३. ज० हर्तारपुह पितस्वणिकाया ।
CC-0. RORI. Digitized by Sri Muthulakshmi Research Academy
महाकविबाण-विरचितं चण्डीशतकम् । पद्याङ्क ३७-३८ व्याख्या
स्मेरा स्मयनशीला, कृता श्रोत्रपेयाधिकोक्तिः कृता श्रोत्रपेया श्रवणग्रहणयोग्या
अधिका सातिशयोक्तिर्वचनं यया सा तथोक्ता अत एव सर्वं पशुपतेः कुर्वाण-
त्युक्तम् ॥३७॥
दैत्यो दोर्दर्पशाली नहि महिषवपुः कल्पनीयाभ्युपायो
9
वायो वारीश विष्णो वृषगमन वृषन् किं' विषादो वृथैव ।
[ब]घ्नीत ब्रध्नमिश्राः कवचमचकितश्चित्रभानो दुहारी-
नेवं देवान् जयोक्त जयति हतरिपोह पितं हैमवत्याः ॥३८॥
२
कुं० वृ० – हैमवत्याः हेपितं लज्जितं जयति, कथंभूताया: हतरिपोः हतो
व्यापादितो रिपुर्यया सा तथा तस्या देवान् प्रति इति जयोक्त सति, जयया उक्त
जयोक्त तस्मिन् जयोक्ते, कि तत् जयोक्तं तदाह, हे वायो ! हे वारीश ! वरुण !
हे विष्णो ! हे वृषगमन ! महेश ! हे वृषन् ! इन्द्र ! भवतां सर्वेषां किमिति
कस्मात् कारणात् वि(29a) षाद : शोचनं कथं वृथा निःप्रयोजनं यतः कारणादयं
दंत्यः कल्पनीयाभ्युपायः कल्पनीयश्चिन्त्योऽभ्युपायो यस्य स तथा, किमुक्तं भवति
केनापि लावदुपायेनास्य वधः कत्तु युज्यते इति, हि यस्मादयं महिषवपुर्महिष-
शरीरोऽतएव न दोर्दर्पशाली, दोष्णां दप दोर्दर्पस्तेन शालते इत्येवंशीलः, स्य
वाहून विद्येते इत्यर्थः । अथ महिषवपुष्ट्वात् मायाबलेन कृत्वा वर्तमान:
कल्पनीयाऽभ्युपायेन प्रात्तो यत्नो विधेयः, तमेवाभ्युपायं ग्रह, हे देवा ! यूयं
कवचं बघ्नीत, किंविशिष्टा यूयं ब्रध्नमिश्राः सूर्यसहिताः, पुनः किंविशिष्टा
यूयं अचकिताः अत्रस्ताः सन्तः; अपि च, हे चित्रभानो ! चित्रा भानवो यस्य स
चित्रभानुरग्निः, हे अग्ने ! त्वं किमिति भीतः भयं मा कार्षीः, किन्तहि, अरीन्
दह भस्मीकुरु ॥३८॥
T
सं० व्या० - ३८. दैत्यो दोर्दर्पशालीति । देवी भगवती जयति, हेपितस्वणि-
काया, स्वः स्वर्गो निकायो निवासो येषां ते स्वर्णिकायाः, हेपिता लज्जिताः स्वर्णि-
काया: यया सा तथोक्ता देवी, क्व सति एवमित्थं जयया प्रतीहार्या उक्तमभिहितं
जयोक्त तस्मिन् जयोक्ते सति, किंभूता देवी हतरिपुः हतो रिपुर्महिषाख्यो यथा
१. ज० बृहत् कि ।
२. ज० देवी जयोक्त ।
३. ज० हर्तारपुह पितस्वणिकाया ।
CC-0. RORI. Digitized by Sri Muthulakshmi Research Academy