2023-03-13 13:35:06 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
T
७६ ]
महाकविबाण-विरचितं चण्डीशतकम् [ पद्याङ्क ३२-३३ व्याख्या
कथ्यते, अतस्ते किं प्राधिक्यम्, एतस्याः पुनराधिक्यं अस्ति वृषात् महिषस्य
श्रविकबलत्वात् ॥३२।
सं० व्या० – ३२. सद्य इति ! शिवा गौरी वो युष्मान् पातु रक्षतु, कि
कृतवती उद्धृतवती उत्क्षिप्तवती, कि शूलं श्रायुध विशेषं, किंविशिष्टं शूलं सद्य:-
साधितसाध्यं सद्यस्तत्क्षणं साधितः साध्यो महिषो येन तत् तथोक्त, क्व सति
सुरद्वेषिणि प्रोतप्रान्तविषक्त एव संलग्न एव देवशत्रौ किंभूते महिषा-
कारे महिष आकारो यस्येति विग्रहः, किविशिष्टा शिवा अर्द्धस्मिता इत्येवं
जयया प्रतीहार्या केलौ परिहासे कृते सति तमेव केलिदृष्ट्या देवेत्यादिना दर्शयति,
हे देव ! भट्टारक ! यदि वृषध्वजो वृषभचिह्नो दिष्ट्या वर्द्धसे एषाऽपि नः
स्वामिनी शिवा गौरी महिषध्वजा महिषकेतुः सञ्जाता, वृषभमहिषयो: पशुत्वात्
सदृशचिह्ने युवयोर्द्वयोः सम्प्रति जाते, इति भावः ॥३२॥
१
विद्राणेन्द्राणि ! किं त्वं द्रविणददयिते ! पश्य संख्यं स्वसख्याः
स्वाहे ! स्वस्था स्वभर्त्तर्यमृतभुवि मुधा रोहिणी रोदितीव ।
लक्ष्मि ! श्रीवत्सलक्ष्मोरसि वससि पुरेत्यार्त्तमाश्वासयन्त्यां
स्वर्गस्त्रैणं जयायां जयति हतरिपोह पितं हैमवत्याः ॥३३॥
3
कुं० वृ० - हिमवतोऽपत्यं हैमवती तस्या हेपितं लज्जितं जयति, भवति हि
मव [ह ] तां लज्जा प्रत्यत्सं[क्ष]प्रभाववर्णनतः, कस्मिन् समये तदित्याह, इति एवं
प्रकारेण जयायां स्वर्गस्त्रैणं स्वर्गस्त्रीसमूहं आश्वासयन्त्यां सुखयन्तीं (न्त्यां), कि-
भूतं स्त्र रणं, प्रात्तं भीमं [तं], केन प्रकारेण, हे इन्द्राणि ! इन्द्रभार्ये ! त्वं किं
विद्रावणा (विद्राणा), संयोगादेरातोघातोर्यणवत इति जननिष्ठाकस्य अजाद्यतष्टाप्,
गता पलाय्य गता, इदानों धीरा भव मध्यदेशप्राकृतभाषानुसारेण संस्कृतं इव तत्र
विद्राणेत्युच्यते; अन्यच्च, हे द्रविण्ददयिते ! धनदभायें! त्वं अपि भयं मा कार्षीयंतः
स्वसख्याः स्ववयस्यायाः संख्यं सङ्ग्रामं पश्य वोक्षस्व, एतदुक्तं भवति यत्र इत्थं शक्ति-
रूपा देवी स्वयं युध्यते तत्र कि अस्माकं भयं भवति सखीं त्वं सोत्तराशा ऐशान्याशानंक-
१. ज० सख्यं ।
२. ज० का० स्वभत्तंयंमृतभुजि । अमृतसूजीत्यपि अभ्यत् पाठान्तरं काव्यमालाप्रती
दर्शितम् ।
३. क० हैमवत्या ।
CC-0. RORI. Digitized by Sri Muthulakshmi Research Academy
७६ ]
महाकविबाण-विरचितं चण्डीशतकम् [ पद्याङ्क ३२-३३ व्याख्या
कथ्यते, अतस्ते किं प्राधिक्यम्, एतस्याः पुनराधिक्यं अस्ति वृषात् महिषस्य
श्रविकबलत्वात् ॥३२।
सं० व्या० – ३२. सद्य इति ! शिवा गौरी वो युष्मान् पातु रक्षतु, कि
कृतवती उद्धृतवती उत्क्षिप्तवती, कि शूलं श्रायुध विशेषं, किंविशिष्टं शूलं सद्य:-
साधितसाध्यं सद्यस्तत्क्षणं साधितः साध्यो महिषो येन तत् तथोक्त, क्व सति
सुरद्वेषिणि प्रोतप्रान्तविषक्त एव संलग्न एव देवशत्रौ किंभूते महिषा-
कारे महिष आकारो यस्येति विग्रहः, किविशिष्टा शिवा अर्द्धस्मिता इत्येवं
जयया प्रतीहार्या केलौ परिहासे कृते सति तमेव केलिदृष्ट्या देवेत्यादिना दर्शयति,
हे देव ! भट्टारक ! यदि वृषध्वजो वृषभचिह्नो दिष्ट्या वर्द्धसे एषाऽपि नः
स्वामिनी शिवा गौरी महिषध्वजा महिषकेतुः सञ्जाता, वृषभमहिषयो: पशुत्वात्
सदृशचिह्ने युवयोर्द्वयोः सम्प्रति जाते, इति भावः ॥३२॥
१
विद्राणेन्द्राणि ! किं त्वं द्रविणददयिते ! पश्य संख्यं स्वसख्याः
स्वाहे ! स्वस्था स्वभर्त्तर्यमृतभुवि मुधा रोहिणी रोदितीव ।
लक्ष्मि ! श्रीवत्सलक्ष्मोरसि वससि पुरेत्यार्त्तमाश्वासयन्त्यां
स्वर्गस्त्रैणं जयायां जयति हतरिपोह पितं हैमवत्याः ॥३३॥
3
कुं० वृ० - हिमवतोऽपत्यं हैमवती तस्या हेपितं लज्जितं जयति, भवति हि
मव [ह ] तां लज्जा प्रत्यत्सं[क्ष]प्रभाववर्णनतः, कस्मिन् समये तदित्याह, इति एवं
प्रकारेण जयायां स्वर्गस्त्रैणं स्वर्गस्त्रीसमूहं आश्वासयन्त्यां सुखयन्तीं (न्त्यां), कि-
भूतं स्त्र रणं, प्रात्तं भीमं [तं], केन प्रकारेण, हे इन्द्राणि ! इन्द्रभार्ये ! त्वं किं
विद्रावणा (विद्राणा), संयोगादेरातोघातोर्यणवत इति जननिष्ठाकस्य अजाद्यतष्टाप्,
गता पलाय्य गता, इदानों धीरा भव मध्यदेशप्राकृतभाषानुसारेण संस्कृतं इव तत्र
विद्राणेत्युच्यते; अन्यच्च, हे द्रविण्ददयिते ! धनदभायें! त्वं अपि भयं मा कार्षीयंतः
स्वसख्याः स्ववयस्यायाः संख्यं सङ्ग्रामं पश्य वोक्षस्व, एतदुक्तं भवति यत्र इत्थं शक्ति-
रूपा देवी स्वयं युध्यते तत्र कि अस्माकं भयं भवति सखीं त्वं सोत्तराशा ऐशान्याशानंक-
१. ज० सख्यं ।
२. ज० का० स्वभत्तंयंमृतभुजि । अमृतसूजीत्यपि अभ्यत् पाठान्तरं काव्यमालाप्रती
दर्शितम् ।
३. क० हैमवत्या ।
CC-0. RORI. Digitized by Sri Muthulakshmi Research Academy