This page has been fully proofread once and needs a second look.

पद्याङ्क २३ व्याख्या ]
 
मेदपाटेश्वर-कुम्भकर्ण-कृत-वृत्तिसमेतस्
 
तव शूलं मम तूलं, नु उत्प्रेक्षा, वा तूलमिंमिव नु, तूलं पृथक्कृतबीजकार्प्पाससंज्ञा

तदिव लगति, अथ नु शब्द एवकारार्थे तूलमेव, अकिञ्चित्करत्त्वात् । अन्यच्च, गाढं

प्रहर सबलं प्रहर यतस्त्वं हरोऽसि । अन्यच्च, हे हृषीकेश ! (हृषीका) योगनिद्रा तस्या

ईश ! ते तव चक्रेरण किं मे केशोऽपि वक्रोऽकारि, अपि तु न, यतो निद्रालुना मुक्
तं
प्रहरणं मनागपि किकिं लक्ष्यं भिनत्ति ? अपि तु न, तो मे रोमापि न वक्रीकृतम्।

अपि च, हे त्वाष्ट्रशत्रो ! तव पविर्वत्ज्रो द्युराष्ट्रं स्वर्गं न प्रवति न रक्षति, प्रतश्च

इमं कथं दधासि, यत्रामरमुकुटकोटिनिघृष्टचरणसरोरुह त्रिनयन- पद्मनाभ-प्रहरणयो-

रेवंविधा शक्तिस्तत्र त्वदायुधस्य वार्त्ताऽपि कत्तुर्त्तुं न युज्यते, यतस्त्वं त्वाष्ट्रशत्रुः

तद्भ्रान्त्या महिषोपरि वृर्थथैवागतं त्वया । अपि च, हे केश ! जल-
!

नाथ ! वरुण ! त्वदीयाः पाशा :शाः शत्रुबन्धनरज्जवो ममाव्ब्जनालानि पद्मनालानीव

प्रतिभासन्ते, त्वं सदा जले वससि अतो मद्भयाद्व्यग्रत्त्वेन पाशभ्रान्त्या स्व
-
निवासतो जलनालानि गृहीत्वा समागतोऽसि, ज्ञातं तत् तव पौरुषं, पुन: स्वस्थो

भूत्वा समेहि । किञ्च, हे अनल ! वह्ने ! त्वं भातुं शोभितुं न लभसे शोभां धत्तु
र्त्तुं
न प्राप्नोषि, यतस्त्वं अनलः न अलं न समर्थः इति उक्तिलेशः, विबिन्दुच्युतकम् ।
प्र

तो मदीयेन तेजसा श्आक्राकान्ततेजस्त्वात् भातुं न समर्थः, सूर्यतेजसाऽस्तमित-

ग्रहतेजोवत् । श्रथ भानुमिति पाठे भानुनुं तेज इति व्याख्येयम् ॥२३॥
 
"
 

 
सं० व्या --२३. शूल मिति ॥ सा शिवा गौरी वो युष्माकं शान्त्यै शान्तये प्रस्तु

भवतु, यया शिवया अवधि ह्तो व्यापादितो दिवोवौकोरिपुः देवशत्रुः महिषः इत्यर्थः,
कि

किं
कुर्वन् इत्येवं देवान् हरादीन् आत्तदर्पं गृहीतमदं (यथा स्यात् तथा ) जल्पन् अभि-

वदन्; कथं तदुच्यते, शूलं कृत्तं'[^१] नु गाढेत्यादि, हे हर ! गाढं दृढं प्रहरणं कृत्तं, कृत्ताद्य-

च्छाल्मलीकृत्तमिव तर्कयामि अत एव गाढं प्रहरेत्यादि उक्तवान्, हृषीकेश !

विष्णो ! किकिं मे केशोऽपि वक्रश्चक्रेणाकारि कृतः, अपि तु न, किमुक्तं भवति,

यो युष्मद्वार्षणः स्तब्धतां गतः केशस्तावन्न छिन्न: वक्रतामपि न गतः, त्वष्टुरपत्यं
त्या

त्वा
ष्ट्रो वृत्रस्य शत्रुरिन्द्रः हे त्वाष्ट्रशत्रो ! 'द्यु शब्दं (द्युराष्ट्रं) पविर्वधंज्रं न हि

स्फुटमवति रक्षति प्रतिकुंव [ण्ठ] त्वात् इति भावः, कं जलं तस्य ईश: स्वामी केशो

वरुणः तस्य सम्बोधने, हे केश ! पाशा: बन्धनानि अब्जनालानि कमलनालानां

सदृशाः तस्मात् पाशानपि क्षिप् मां प्रति प्रेषय, अनल ! वह्ने ! भातुतुं शोभितु
तुं
न लभसे, अस्मत्प्रभया हतस्त्वमित्यभिप्रायः ॥ २३ ॥
 

 
------------------------
[ ६५
 
^.] ज० प्रतीतौ मूलश्लोके 'कृलं' इति पाठः केनापि संशोध्य 'तूलं' इति कृतः, व्याख्यायां

अपि 'कृलं' इत्येव व्याख्यातमस्ति; किन्तु 'कृलं'-ग्रहणे छन्दोभङ्गो भवति ततः 'कृत्तं' इति

पाठ: स्यात् । 'कृत्तं दातं दितं छित्तमित्यमरः'
 
T
 
CC-0. RORI. Digitized by Sri Muthulakshmi Research Academy