2023-02-15 17:21:53 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
६२
भट्टि - काव्ये - प्रथमे प्रकीर्ण-काण्डे लक्षण रूपे तृतीयो वर्गः,
इति हिरादेशः । रामं प्रत्यानिनीपुः प्रत्यानेतुमिच्छुः । विनयेन प्रसादुनया न
भयादरण्यं वनं प्रायात् गतवान् । भरतः सह पौरैः । अयोध्यानवेर्जनैर्मयकेन
प्रसाद्यमानः कदाचिन्नागमिष्यतीति ॥
११९ - शीघ्रायमाणैः ककुभोऽश्नवानैर्
जनैरं - पन्थानमुपेत्य सृतैः ॥
शोकाद॑- भूषैर॑पि भूश् चकासा-
।
ञ्चकार नागेन्द्र स्थाऽश्व-मिश्रैः ॥ ३७ ॥
शीघेत्यादि-जनैर्हेतु भूतैर्भूश्वकासाञ्चकार शोभते स्म । कर्तुः क्रियाफल-
योगेऽपि नात्मनेपदम् । आम्प्रत्ययवदित्यत्र पूर्वग्रहणानुवृत्तेः । चकासेश्च परस्मै-
पदित्वादिति विधिनियमौ स्थितौ । शीघ्रायमाणैः अशीधैः शीधैर्भवद्भिर्झटिति
गच्छद्भिरित्यर्थः । '२६६७। भृशादि ।३।१।१२॥ इति क्यङ् । ङित्त्वात्त
ककुभोऽनुवानैः दिशो व्याप्नुवद्भिः । अश्नोतेः सौवादिकस्य आत्मनेपदिनो रूपम् ।
अपन्धानमुपेत्य सृप्तैः बहुत्वादमार्गमपि गत्वा गतैः । ९४० । ऋक्पूर्-१५।४।७४'
इत्यादिना समासान्तः प्राप्तो '९५६ । नज स्तत्पुरुषात् ।५।४।७१॥ इति प्रतिषिद्धः
सन् '९५७। पथो विभाषा ।५।४।७२ । इति विकल्पितः । शोकाद्धेतोरभूपैरन-
लङ्कारैरपि चकासाञ्चकार । भूः भूमिः । भूपेति ' ३२८० । गुरोच हलः । ३।३।
१०३।' इत्यकारप्रत्ययः । ११४८ । चकास दीप्तौ' इत्यस्मात् कास्यनेका ग्रहणं
चुलुम्पाद्यर्थमित्याम् । नागेन्द्ररथाश्वमिति द्वन्द्वे एकवद्भावः । अल्पाचतरस्य न
पूर्वनिपातः । 'बहुप्वनियमः ।' इति वचनात् । तेन सेनाङ्गत्वात् कृनैकवद्भावेन
मिश्रैर्युक्तैः ।'६९३। पूर्व-सदृश - ।२।१।३१।' इत्यादिना तृतीयासमासः ॥
१२० - उच्चिक्यिरे पुष्प - फलं वनानि,
सस्नुः, पितॄन् पिप्रियुरोपगासु ॥
आरेटुरि॑ित्वा पुलिनान्य॑शङ्कं,
छायां समाश्रित्य विशश्रमुश्च॑ ॥ ३८ ॥
उच्चीत्यादि — ते जनाः गच्छन्तः पुष्पफलं पुष्पाणि फलानि चेति '९६० ॥
जातिरप्राणिनाम् । २।४।६।' इत्येकवद्भावः । उञ्चिक्यिरे उच्चितवन्तः । जिवात्तङ्
कर्तुः क्रियाफल्योगात् । '२५२५ । विभाषा चेः ।७।३।५८।' इति धातोः कुत्वम् ।
—२७२ । एरनेकाचः – १६४८२ । इति यणादेशः । उच्चिच्चिर इति पाठान्तरं
युक्तम् । वनानीति हेतुत्वेन '५३९१ । अकथितं ।१।४॥५१॥ कर्म । वनानि विध-
ट्र्यन्तः फलानि जगृहुरित्यर्थः । ततः सस्नुः स्नातवन्तः । स्नातेर्लिटि '२२१४॥
उस्यपदान्तात् ।६।११९६ ।' इति पररूपम् । पितॄन् पिप्रियुः उदकाञ्जलिना तर्पि-
तवन्तः । प्रीणातेर्लिटि इयङादेशः । आपगासु नदीपु । एतत् कृत्वा पुलिनानि
सैकतानि इत्वा आरेटुः आरटिता: । आरेमुरिति पाठान्तरम् । शोकापनोदनार्थं
भट्टि - काव्ये - प्रथमे प्रकीर्ण-काण्डे लक्षण रूपे तृतीयो वर्गः,
इति हिरादेशः । रामं प्रत्यानिनीपुः प्रत्यानेतुमिच्छुः । विनयेन प्रसादुनया न
भयादरण्यं वनं प्रायात् गतवान् । भरतः सह पौरैः । अयोध्यानवेर्जनैर्मयकेन
प्रसाद्यमानः कदाचिन्नागमिष्यतीति ॥
११९ - शीघ्रायमाणैः ककुभोऽश्नवानैर्
जनैरं - पन्थानमुपेत्य सृतैः ॥
शोकाद॑- भूषैर॑पि भूश् चकासा-
।
ञ्चकार नागेन्द्र स्थाऽश्व-मिश्रैः ॥ ३७ ॥
शीघेत्यादि-जनैर्हेतु भूतैर्भूश्वकासाञ्चकार शोभते स्म । कर्तुः क्रियाफल-
योगेऽपि नात्मनेपदम् । आम्प्रत्ययवदित्यत्र पूर्वग्रहणानुवृत्तेः । चकासेश्च परस्मै-
पदित्वादिति विधिनियमौ स्थितौ । शीघ्रायमाणैः अशीधैः शीधैर्भवद्भिर्झटिति
गच्छद्भिरित्यर्थः । '२६६७। भृशादि ।३।१।१२॥ इति क्यङ् । ङित्त्वात्त
ककुभोऽनुवानैः दिशो व्याप्नुवद्भिः । अश्नोतेः सौवादिकस्य आत्मनेपदिनो रूपम् ।
अपन्धानमुपेत्य सृप्तैः बहुत्वादमार्गमपि गत्वा गतैः । ९४० । ऋक्पूर्-१५।४।७४'
इत्यादिना समासान्तः प्राप्तो '९५६ । नज स्तत्पुरुषात् ।५।४।७१॥ इति प्रतिषिद्धः
सन् '९५७। पथो विभाषा ।५।४।७२ । इति विकल्पितः । शोकाद्धेतोरभूपैरन-
लङ्कारैरपि चकासाञ्चकार । भूः भूमिः । भूपेति ' ३२८० । गुरोच हलः । ३।३।
१०३।' इत्यकारप्रत्ययः । ११४८ । चकास दीप्तौ' इत्यस्मात् कास्यनेका ग्रहणं
चुलुम्पाद्यर्थमित्याम् । नागेन्द्ररथाश्वमिति द्वन्द्वे एकवद्भावः । अल्पाचतरस्य न
पूर्वनिपातः । 'बहुप्वनियमः ।' इति वचनात् । तेन सेनाङ्गत्वात् कृनैकवद्भावेन
मिश्रैर्युक्तैः ।'६९३। पूर्व-सदृश - ।२।१।३१।' इत्यादिना तृतीयासमासः ॥
१२० - उच्चिक्यिरे पुष्प - फलं वनानि,
सस्नुः, पितॄन् पिप्रियुरोपगासु ॥
आरेटुरि॑ित्वा पुलिनान्य॑शङ्कं,
छायां समाश्रित्य विशश्रमुश्च॑ ॥ ३८ ॥
उच्चीत्यादि — ते जनाः गच्छन्तः पुष्पफलं पुष्पाणि फलानि चेति '९६० ॥
जातिरप्राणिनाम् । २।४।६।' इत्येकवद्भावः । उञ्चिक्यिरे उच्चितवन्तः । जिवात्तङ्
कर्तुः क्रियाफल्योगात् । '२५२५ । विभाषा चेः ।७।३।५८।' इति धातोः कुत्वम् ।
—२७२ । एरनेकाचः – १६४८२ । इति यणादेशः । उच्चिच्चिर इति पाठान्तरं
युक्तम् । वनानीति हेतुत्वेन '५३९१ । अकथितं ।१।४॥५१॥ कर्म । वनानि विध-
ट्र्यन्तः फलानि जगृहुरित्यर्थः । ततः सस्नुः स्नातवन्तः । स्नातेर्लिटि '२२१४॥
उस्यपदान्तात् ।६।११९६ ।' इति पररूपम् । पितॄन् पिप्रियुः उदकाञ्जलिना तर्पि-
तवन्तः । प्रीणातेर्लिटि इयङादेशः । आपगासु नदीपु । एतत् कृत्वा पुलिनानि
सैकतानि इत्वा आरेटुः आरटिता: । आरेमुरिति पाठान्तरम् । शोकापनोदनार्थं