2023-02-15 17:22:11 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
. १५२ भट्टिकाव्ये - द्वितीयेऽधिकार काण्डे लक्षण-रूपे गथमो वर्गः,
राममित्यकथितम् । कीदृशं रामम् । बलिन्दमप्रख्यं विष्णुतुल्य । दालें दमय-
तीति '२९६३) संज्ञायां भृ-तृ-वृजि - ।३।२।४६ । इत्यादिना खच् । अनन्तस्य
निव्वहस्रत्वे । तथा विश्वं बिभर्तीति विश्वम्भरा तस्या अधिपं अधिपातीयधिपः ।
'२८९८ । आतश्योपसर्गे - ।३।१।१३६ ।' इति कः ॥
३९९ - 'वसुं धरायां कृत्स्त्रायां नोऽस्ति वालि-समो वली ॥
हृदयं -गममेतत् त्वां ब्रवीमि, न पराभवम् ॥ १०८ ॥
वसुन्धरायामित्यादि - वसुन्धरायाम् । पूर्ववत् खच् । बालिना समो-
ऽन्यो वली बलयुक्तो नास्तीति हृदयङ्गमं मम । स्वानुभवं हि वस्तु हृदयङ्गममि-
व्युच्यते । तेन संज्ञायामित्यधिकृत्य '२९६४ । गमश्च ।३।२।४७ ।' इति खच् । न
पुनस्त्वां पराभवमभिभवं ब्रवीमि ॥
इति खजधिकारः ।
एवंपराक्रमोऽसौ तत्र किं त्वं करिष्यसीत्याह-
४०० - दूर-गैरन्त गैर वाणैर् भवान॑त्यन्त-गः श्रियः ॥
अपि संक्रन्दनस्य स्यात् क्रुद्धः किमुत वालिनः १०९
दूरगैरित्यादि – यतो भवान् क्रुद्धः सन् संक्रन्दनस्यापि शक्रस्यापि । '२८-
९६। नन्दि-ग्रहि ।३।१।१३४ ।' इत्यादिना ल्युः । बाणैः करणभूतैः । दूरगैः दूरं
गच्छन्तीति । अन्तगैः कार्यसमापकैः । '२९६५ । अन्तात्यन्त - ।३।२।४८।' इत्या
दिना डः । श्रियो लक्ष्म्या अत्यन्तगः विनाशयिता स्यात् । अत्यन्तं पर्यवसानं
गच्छतीति । किं पुनर्वालिनो लक्ष्म्या अत्यन्तगो भवान्विनाशयितेति ॥
४०१ - वरेण तु मुनेर् वाली संजातो दस्युहो रणे ॥
अ-वार्य प्रसरः प्रातरुद्यन्नव तैोऽपहः ॥ ११० ॥
वरेणेत्यादि — मुनेस्तु वरेण दम्युहः दस्यून् शत्रून् वध्यादिति । '२९६६॥
आशिषि हनः ।३।२।४९।' डः । अतो रणे अवार्यप्रसरोऽनभिभवनीयगतिः सञ्जातः ।
क इव । तमोऽपह इव तमोऽपहः आदित्यः । तमोऽपहन्तीति । १२९६७ । अपे
क्लेशतमसोः । ३।२।५९॥ इति डः । प्रातः प्रभाते उद्यन् उद्गच्छन् । उत्पूर्वादिणः
शतरि इणो यण् । अवार्यप्रसरस्तद्वदसावपि । सर्वं वाक्यं सावधारणं भवतीति
प्रातरप्युद्यन्नवार्यप्रसर एवेति तेन सर्वकाले अस्यावार्थप्रसरत्वं सिद्धं न प्रातरे-
वोद्यन्नवार्यप्रसर इति ॥
१ – ०५०। संक्रन्दनो दुश्यवनस् तुरापाण मेघवाहनः । आखण्डल: सहस्राक्ष ऋभुक्षाः ॥
२–'७७६। रिपौ वैरि-सपार, द्विपद्पणदुर्हृद: । द्विडूविपक्षाऽहिता - मित्र- दस्यु - शात्रव-
शत्रवः ॥ ३–'१४४९ । राहौ ध्वान्ते गुणे तमः ।' इति सर्वत्र ना० अ० । तमः शब्दार्था-
स्त्रयः-
- 'तैमः करि-हरिं सोमं प्रपीड्य कुरुते तैमः । चकोरात् स-तमस् कान् यद् तद् युक्तं
तमसोऽस्य वै ॥ इति कोशावतंसः । १ - तमोऽन्धकारः । २ - तमो राहुः । ३- तमो
गुणः । स–तमस्कान् शोकयुक्तानित्यर्थः ।
राममित्यकथितम् । कीदृशं रामम् । बलिन्दमप्रख्यं विष्णुतुल्य । दालें दमय-
तीति '२९६३) संज्ञायां भृ-तृ-वृजि - ।३।२।४६ । इत्यादिना खच् । अनन्तस्य
निव्वहस्रत्वे । तथा विश्वं बिभर्तीति विश्वम्भरा तस्या अधिपं अधिपातीयधिपः ।
'२८९८ । आतश्योपसर्गे - ।३।१।१३६ ।' इति कः ॥
३९९ - 'वसुं धरायां कृत्स्त्रायां नोऽस्ति वालि-समो वली ॥
हृदयं -गममेतत् त्वां ब्रवीमि, न पराभवम् ॥ १०८ ॥
वसुन्धरायामित्यादि - वसुन्धरायाम् । पूर्ववत् खच् । बालिना समो-
ऽन्यो वली बलयुक्तो नास्तीति हृदयङ्गमं मम । स्वानुभवं हि वस्तु हृदयङ्गममि-
व्युच्यते । तेन संज्ञायामित्यधिकृत्य '२९६४ । गमश्च ।३।२।४७ ।' इति खच् । न
पुनस्त्वां पराभवमभिभवं ब्रवीमि ॥
इति खजधिकारः ।
एवंपराक्रमोऽसौ तत्र किं त्वं करिष्यसीत्याह-
४०० - दूर-गैरन्त गैर वाणैर् भवान॑त्यन्त-गः श्रियः ॥
अपि संक्रन्दनस्य स्यात् क्रुद्धः किमुत वालिनः १०९
दूरगैरित्यादि – यतो भवान् क्रुद्धः सन् संक्रन्दनस्यापि शक्रस्यापि । '२८-
९६। नन्दि-ग्रहि ।३।१।१३४ ।' इत्यादिना ल्युः । बाणैः करणभूतैः । दूरगैः दूरं
गच्छन्तीति । अन्तगैः कार्यसमापकैः । '२९६५ । अन्तात्यन्त - ।३।२।४८।' इत्या
दिना डः । श्रियो लक्ष्म्या अत्यन्तगः विनाशयिता स्यात् । अत्यन्तं पर्यवसानं
गच्छतीति । किं पुनर्वालिनो लक्ष्म्या अत्यन्तगो भवान्विनाशयितेति ॥
४०१ - वरेण तु मुनेर् वाली संजातो दस्युहो रणे ॥
अ-वार्य प्रसरः प्रातरुद्यन्नव तैोऽपहः ॥ ११० ॥
वरेणेत्यादि — मुनेस्तु वरेण दम्युहः दस्यून् शत्रून् वध्यादिति । '२९६६॥
आशिषि हनः ।३।२।४९।' डः । अतो रणे अवार्यप्रसरोऽनभिभवनीयगतिः सञ्जातः ।
क इव । तमोऽपह इव तमोऽपहः आदित्यः । तमोऽपहन्तीति । १२९६७ । अपे
क्लेशतमसोः । ३।२।५९॥ इति डः । प्रातः प्रभाते उद्यन् उद्गच्छन् । उत्पूर्वादिणः
शतरि इणो यण् । अवार्यप्रसरस्तद्वदसावपि । सर्वं वाक्यं सावधारणं भवतीति
प्रातरप्युद्यन्नवार्यप्रसर एवेति तेन सर्वकाले अस्यावार्थप्रसरत्वं सिद्धं न प्रातरे-
वोद्यन्नवार्यप्रसर इति ॥
१ – ०५०। संक्रन्दनो दुश्यवनस् तुरापाण मेघवाहनः । आखण्डल: सहस्राक्ष ऋभुक्षाः ॥
२–'७७६। रिपौ वैरि-सपार, द्विपद्पणदुर्हृद: । द्विडूविपक्षाऽहिता - मित्र- दस्यु - शात्रव-
शत्रवः ॥ ३–'१४४९ । राहौ ध्वान्ते गुणे तमः ।' इति सर्वत्र ना० अ० । तमः शब्दार्था-
स्त्रयः-
- 'तैमः करि-हरिं सोमं प्रपीड्य कुरुते तैमः । चकोरात् स-तमस् कान् यद् तद् युक्तं
तमसोऽस्य वै ॥ इति कोशावतंसः । १ - तमोऽन्धकारः । २ - तमो राहुः । ३- तमो
गुणः । स–तमस्कान् शोकयुक्तानित्यर्थः ।