2023-02-27 22:42:29 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
भल्लटशतकम्
दाँतों की नोकरूपी भाले के सिरे से निरन्तर चोट करके ऊंचे पर्वत पर
प्रहार करने वाला हाथी ही सिंह के पंजेरूपी वज्रपञ्जर में पड़ने की पीड़ा को
जानता है; कुत्ते के पिल्ले के भौंकने मात्र से जिसका होश उड़ जाता है वह
गीदड़ नहीं जान पाता है।
यहाँ न्, त्, प् आदि वर्गों की अनेक बार प्रवृत्ति होने से वृत्त्यनुप्रास
अलङ्कार है । तथा असादृश्यनिवन्धना प्रस्तुतप्रशंसा अलङ्कार है ।
An elephant who dashes continuously against a high moun-
tain with his spearlike teeth only knows the pains of falling into
the irony grip of a lion. A jackal who faints on hearing the
barking of a puppy does not realize it.
प्रत्युन्नतिव्यसनिनः शिरसोऽधुनैष
• स्वस्यैव चातकशिशुः प्ररणयं विधत्ताम् ।
अस्यैतदिच्छति यदि प्रततासु दिक्षु
ता: स्वच्छशीतमधुराः क्व नु नाम नापः ॥ १८ ॥
एष चातकशिशु : प्रत्युन्नतिव्यसनिनः स्वस्य शिरसः एव अधुना
प्ररणयं विधत्ताम् । यदि एतत् इच्छति तर्हि प्रततासु दिक्षु स्वच्छशीत-
मधुराः ताः आपः क्व नु नाम अस्य न ( भवेयुः ) ?
मनस्वी पुरुषो निजोदरपूरणाय न कस्यापि नति करोतीत्याह – प्रत्युन्न-
तीति । एष चातकशिशुः । अत्युन्नतिव्यसनिनः सर्वदा समुन्नतिमेव कर्तुं व्यसनं
यस्य न कदाचिदपि अवनति तस्यैव स्वशिरसः प्ररणयं याचनं विधत्ताम् । हे
शिरो भवता प्रणम्यताम् । इति याचितमस्यैव चातकशिशोरेव शिरोवनति
कर्तुं यदीच्छति । प्रततासु विस्तृतासु दिक्षु सुप्रसन्ना मधुराश्चापः क्व नु नाम न
सम्भवन्ति ? सर्वत्र सम्भवन्त्येव । एतदुक्तं भवति मनस्वी मानं विहायावनति
करोति चेत् सर्वत्र लोके सुलभमेव जीवनं तथापि मनस्वी न करोत्यवनति
मरणमेव कर्तुम् अध्यवस्यतीति ।
यह चातक का छोटा बच्चा बहुत अधिक ऊँचे रहने ( स्वाभिमानपूर्वक रहने )
के अभ्यास वाले अपने सिर से ही अव (सव प्रकार की ) याचना करे (और किसी
1. ह, प्र, क; नैव म
CC-0 Shashi Shekhar Toshkhani Collection. Digitized by eGangotri
दाँतों की नोकरूपी भाले के सिरे से निरन्तर चोट करके ऊंचे पर्वत पर
प्रहार करने वाला हाथी ही सिंह के पंजेरूपी वज्रपञ्जर में पड़ने की पीड़ा को
जानता है; कुत्ते के पिल्ले के भौंकने मात्र से जिसका होश उड़ जाता है वह
गीदड़ नहीं जान पाता है।
यहाँ न्, त्, प् आदि वर्गों की अनेक बार प्रवृत्ति होने से वृत्त्यनुप्रास
अलङ्कार है । तथा असादृश्यनिवन्धना प्रस्तुतप्रशंसा अलङ्कार है ।
An elephant who dashes continuously against a high moun-
tain with his spearlike teeth only knows the pains of falling into
the irony grip of a lion. A jackal who faints on hearing the
barking of a puppy does not realize it.
प्रत्युन्नतिव्यसनिनः शिरसोऽधुनैष
• स्वस्यैव चातकशिशुः प्ररणयं विधत्ताम् ।
अस्यैतदिच्छति यदि प्रततासु दिक्षु
ता: स्वच्छशीतमधुराः क्व नु नाम नापः ॥ १८ ॥
एष चातकशिशु : प्रत्युन्नतिव्यसनिनः स्वस्य शिरसः एव अधुना
प्ररणयं विधत्ताम् । यदि एतत् इच्छति तर्हि प्रततासु दिक्षु स्वच्छशीत-
मधुराः ताः आपः क्व नु नाम अस्य न ( भवेयुः ) ?
मनस्वी पुरुषो निजोदरपूरणाय न कस्यापि नति करोतीत्याह – प्रत्युन्न-
तीति । एष चातकशिशुः । अत्युन्नतिव्यसनिनः सर्वदा समुन्नतिमेव कर्तुं व्यसनं
यस्य न कदाचिदपि अवनति तस्यैव स्वशिरसः प्ररणयं याचनं विधत्ताम् । हे
शिरो भवता प्रणम्यताम् । इति याचितमस्यैव चातकशिशोरेव शिरोवनति
कर्तुं यदीच्छति । प्रततासु विस्तृतासु दिक्षु सुप्रसन्ना मधुराश्चापः क्व नु नाम न
सम्भवन्ति ? सर्वत्र सम्भवन्त्येव । एतदुक्तं भवति मनस्वी मानं विहायावनति
करोति चेत् सर्वत्र लोके सुलभमेव जीवनं तथापि मनस्वी न करोत्यवनति
मरणमेव कर्तुम् अध्यवस्यतीति ।
यह चातक का छोटा बच्चा बहुत अधिक ऊँचे रहने ( स्वाभिमानपूर्वक रहने )
के अभ्यास वाले अपने सिर से ही अव (सव प्रकार की ) याचना करे (और किसी
1. ह, प्र, क; नैव म
CC-0 Shashi Shekhar Toshkhani Collection. Digitized by eGangotri