2023-02-27 22:42:24 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
15
भल्लटशतकम्
में बताई गई है अतः यहाँ पर्यायालङ्कार है। आचार्य मम्मट ने भी इसे
पर्यायालङ्कार के उदाहरण में रखा है (का० प्र० १०, ५१४) । इस अलङ्कार
का लक्षण इस प्रकार है – एकं क्रमेणाने कस्मिन् पर्याय: (का०प्र० १०, ११७)।
O poison, who has thus instructed you to live in higher and
higher places ? At first you lived in the heart of the ocean,
thereafter in the throat of Siva and now you live in the tongue
(speech) of evil persons.
द्रविरणमापदि भूषणमुत्सवे
शरणमात्मभये निशि दीपक : ' ।
बहुविधाभ्युपकारभरक्षमो
भवति कोऽपि भवानिव सन्मरिणः ॥६॥
(हे सत्पुरुष !) बहुविधाभ्युपकारभरक्षमः भवान् इव (सः ) कोऽपि
सन्मरिणः भवति (यः ) आपदि द्रविणम्, उत्सवे भूषणम्, आत्मभये
शरणम् निशि दीपक: (जायते) ।
एवं दुर्जनं गर्हयित्वा सज्जनं श्लाघते । द्रविणमापदीति । सन्मणि: महारत्नम्
प्रापदि द्रविणं भूषणमुत्सवे भवति । आत्मनो भये सर्पपिशाचादिके समुपस्थिते
शरणं भवति । रात्रिषु ग्रहपिशाचाहिभयं निशातमोनिरसनेन प्रभवति ।
एवं बहुविधस्याभ्युपकारभरस्याभितोभूतस्य सर्वतोजातस्य उपकारस्य क्षमो
यथा भवति तथा भवानिव कोऽपि यः कश्चित् पुरुषः पुरुषारण।म। श्रयः
भवति व्यसनं स्वांशेन प्रतिकरोति, उत्सवे सन्निधानेन प्रकाशयति अभयदो
निशि निशाकरे निष्प्रभयति एवं बहुविधाभ्युपकारकरणे इति ।
(हे सज्जन पुरुष) अनेक प्रकार के उपकार करने में समर्थ आपकी तरह
वह कोई ही श्रेष्ठ मणि होती है जो आपत्ति में धन, उत्सव में भूषण,
श्रात्मय (केसर ) में शरण तथा रात में दीपक ( बन जाती है ।
यहाँ बहुविधाभ्युपकारभरक्षम : इस विशेषण के राजपक्ष और मणिपक्ष में
"
1. म1, ह; दीपिका भ, क
2 2. मधु आश्रितः ह
3. ; स्व
CC-0 Shashi Shekhar Toshkhani Collection. Digitized by eGangotri
भल्लटशतकम्
में बताई गई है अतः यहाँ पर्यायालङ्कार है। आचार्य मम्मट ने भी इसे
पर्यायालङ्कार के उदाहरण में रखा है (का० प्र० १०, ५१४) । इस अलङ्कार
का लक्षण इस प्रकार है – एकं क्रमेणाने कस्मिन् पर्याय: (का०प्र० १०, ११७)।
O poison, who has thus instructed you to live in higher and
higher places ? At first you lived in the heart of the ocean,
thereafter in the throat of Siva and now you live in the tongue
(speech) of evil persons.
द्रविरणमापदि भूषणमुत्सवे
शरणमात्मभये निशि दीपक : ' ।
बहुविधाभ्युपकारभरक्षमो
भवति कोऽपि भवानिव सन्मरिणः ॥६॥
(हे सत्पुरुष !) बहुविधाभ्युपकारभरक्षमः भवान् इव (सः ) कोऽपि
सन्मरिणः भवति (यः ) आपदि द्रविणम्, उत्सवे भूषणम्, आत्मभये
शरणम् निशि दीपक: (जायते) ।
एवं दुर्जनं गर्हयित्वा सज्जनं श्लाघते । द्रविणमापदीति । सन्मणि: महारत्नम्
प्रापदि द्रविणं भूषणमुत्सवे भवति । आत्मनो भये सर्पपिशाचादिके समुपस्थिते
शरणं भवति । रात्रिषु ग्रहपिशाचाहिभयं निशातमोनिरसनेन प्रभवति ।
एवं बहुविधस्याभ्युपकारभरस्याभितोभूतस्य सर्वतोजातस्य उपकारस्य क्षमो
यथा भवति तथा भवानिव कोऽपि यः कश्चित् पुरुषः पुरुषारण।म। श्रयः
भवति व्यसनं स्वांशेन प्रतिकरोति, उत्सवे सन्निधानेन प्रकाशयति अभयदो
निशि निशाकरे निष्प्रभयति एवं बहुविधाभ्युपकारकरणे इति ।
(हे सज्जन पुरुष) अनेक प्रकार के उपकार करने में समर्थ आपकी तरह
वह कोई ही श्रेष्ठ मणि होती है जो आपत्ति में धन, उत्सव में भूषण,
श्रात्मय (केसर ) में शरण तथा रात में दीपक ( बन जाती है ।
यहाँ बहुविधाभ्युपकारभरक्षम : इस विशेषण के राजपक्ष और मणिपक्ष में
"
1. म1, ह; दीपिका भ, क
2 2. मधु आश्रितः ह
3. ; स्व
CC-0 Shashi Shekhar Toshkhani Collection. Digitized by eGangotri