avyayakośa /70
This page has not been fully proofread.
34
वचनात् अन्यतरशब्दात् अन्यस्मिन् अहनि इत्यर्थे एयुसुन्प्रत्ययः । अस्य क
असर्वविभक्तितद्धितप्रत्ययत्वादव्ययत्वम् ।
(71)
66 अन्यत्र वर्जने" (स्व.)
-
अन्यस्मिन् इत्यर्थे सप्तम्यन्ताद न्यशब्दात् प्रत्यये, तस्य च असर्व-
विभक्तितद्धितत्वाद् अव्ययत्वम् । वर्जने–'पतितां न बिभृयाद् अन्यत्र
मातुः । मिातरं वर्जयित्वेत्यर्थः । किञ्च प्रकरणबलात् 'अन्यत्त' इत्यस्य
देश: कालो वा विशेष्यो भवति । यथा— 'ऋतावुपेयात्, अन्यत्न वा प्रति-
पिद्धवजम् ।' (गौतमधर्मसूत्रे 1-5-1) इयत्र कालो विवक्ष्यते । एवम्,
अन्यत्र निधनात् पत्यु: पत्नी केशान् न वापयेत् ।' इत्यत्रापि । निधनकालं
वर्जयित्वा इत्यर्थः । देशे यथा— 'अन्यत्र यूयं कुसुमावचायं कुरुध्वमत्रास्मि
करोमि सख्यः ।' इति । 'मधुपर्के च यज्ञं च पितृदैवतकर्मणि । अत्रक
पशवो हिंस्याः नान्यत्रेत्यब्रवीन्मनुः ॥' इत्यत्र व्यापारान्तरार्थकत्वमध्यस्य
दृश्यते । एवम्, 'योऽनधीत्य द्विजो वेदमन्यत्र कुरुते श्रमम् ।' अन्यत्र
भीमाद् गाङ्गेयाद् अन्यत्र च हनुमतः । हरिणीखुरमात्रेण चर्मणा मोहित ॥ '
जगत् इत्यादिषु विषयान्तरेऽपि प्रयोगोऽस्य दृश्यते । एतत्सर्व प्रकरणवशाद्
यथासम्भवमूह्यम् । क्वचित् प्रथमार्थे त्रल्प्रत्यये 'अन्यत्र = अन्य: ।' इत्यप्यथां
दृश्यते । तद्यथा — " अन्यत्र धर्मादन्यत्वावर्मात् कृताकृतात् । अन्यत्र
भूताच्च भव्याच्च — ॥' (कठोपनिषत् 2-14) इति ।
6
6
1.
अन्यन्त्र
C
अत्र,
ततश्च
इतराभ्योऽपि दृश्यन्ते (5-3-14) इति वचनात् प्रथमायें
तत्रभवान्' इत्यादिष्विव अत्रापि प्रथमार्थकत्वम् ।
अन्यत्र धर्मात् = धर्मादन्यः । इत्यर्थः ।
बलू ।
वचनात् अन्यतरशब्दात् अन्यस्मिन् अहनि इत्यर्थे एयुसुन्प्रत्ययः । अस्य क
असर्वविभक्तितद्धितप्रत्ययत्वादव्ययत्वम् ।
(71)
66 अन्यत्र वर्जने" (स्व.)
-
अन्यस्मिन् इत्यर्थे सप्तम्यन्ताद न्यशब्दात् प्रत्यये, तस्य च असर्व-
विभक्तितद्धितत्वाद् अव्ययत्वम् । वर्जने–'पतितां न बिभृयाद् अन्यत्र
मातुः । मिातरं वर्जयित्वेत्यर्थः । किञ्च प्रकरणबलात् 'अन्यत्त' इत्यस्य
देश: कालो वा विशेष्यो भवति । यथा— 'ऋतावुपेयात्, अन्यत्न वा प्रति-
पिद्धवजम् ।' (गौतमधर्मसूत्रे 1-5-1) इयत्र कालो विवक्ष्यते । एवम्,
अन्यत्र निधनात् पत्यु: पत्नी केशान् न वापयेत् ।' इत्यत्रापि । निधनकालं
वर्जयित्वा इत्यर्थः । देशे यथा— 'अन्यत्र यूयं कुसुमावचायं कुरुध्वमत्रास्मि
करोमि सख्यः ।' इति । 'मधुपर्के च यज्ञं च पितृदैवतकर्मणि । अत्रक
पशवो हिंस्याः नान्यत्रेत्यब्रवीन्मनुः ॥' इत्यत्र व्यापारान्तरार्थकत्वमध्यस्य
दृश्यते । एवम्, 'योऽनधीत्य द्विजो वेदमन्यत्र कुरुते श्रमम् ।' अन्यत्र
भीमाद् गाङ्गेयाद् अन्यत्र च हनुमतः । हरिणीखुरमात्रेण चर्मणा मोहित ॥ '
जगत् इत्यादिषु विषयान्तरेऽपि प्रयोगोऽस्य दृश्यते । एतत्सर्व प्रकरणवशाद्
यथासम्भवमूह्यम् । क्वचित् प्रथमार्थे त्रल्प्रत्यये 'अन्यत्र = अन्य: ।' इत्यप्यथां
दृश्यते । तद्यथा — " अन्यत्र धर्मादन्यत्वावर्मात् कृताकृतात् । अन्यत्र
भूताच्च भव्याच्च — ॥' (कठोपनिषत् 2-14) इति ।
6
6
1.
अन्यन्त्र
C
अत्र,
ततश्च
इतराभ्योऽपि दृश्यन्ते (5-3-14) इति वचनात् प्रथमायें
तत्रभवान्' इत्यादिष्विव अत्रापि प्रथमार्थकत्वम् ।
अन्यत्र धर्मात् = धर्मादन्यः । इत्यर्थः ।
बलू ।