avyayakośa /66
This page has not been fully proofread.
30
(60)
"अन्तः मध्ये " (स्त्र. ग. उ.)
व्ययत्वम् ।
'प्रान्तम्, स्वीकारः' इत्यर्थद्वयमपि शब्दकल्पद्रुमादिष्वस्य प्रदर्शि-
तम् । मध्ये–'अन्तर्बाष्पश्चिरमनुचरो राजराजस्य दथ्यौ ।' (मेघसन्देशे 1-3 ) ।
प्रान्त स्वीकारयोरप्येवमुदाहार्यम् । 'अन्तर्--' इति स्वरादिषु पाठादस्या-
अस्यैवोपसर्गत्वमपि- अन्त:शब्दस्य अङ-किविधि- समास-
णवेषूपसंख्यानम्--' (वा. 1-4-65) इति वचनात् । 'प्रादयः '
(1-4-58) इति उपसर्गाणां नियतगणे पाठात् तत्र चास्यापाठात् अप्राप्ते
उपसर्गत्वे वचनेनानेन विधिरिति ज्ञेयम् । यथाक्रमम् - 'अन्तर्धा, 2 अन्तर्धिः,
अन्तर्हत्य, 'अन्तर्हण्यात् इत्युदाहरणानि । गतिसंज्ञा तु 'अन्तरपरिग्रहे'
(1-4-65) इत्यनेन परिग्रहभिन्नार्थेष्वेवास्येत्यपि ज्ञेयम् । 'श्रदन्तरोरुपसर्गबद्
वृत्ति: ' इति सिद्धान्तकौमुद्यादिवसकृदुक्तं वचनमपि निरुक्तवार्तिका-
धारेणैवेति ज्ञेयम् ।
"
अन्त:
A
1. अन्तश्शब्दस्योपसर्गसंज्ञायाम्, 'आतश्चोपसर्गे' (3-3-106) इति
धानोऽप्रत्यये आकारलोपे टापि रूपमेवम् ।
3.
•
2.
' उपसर्गे घोः किः' (3-3-92) इति धाञ: किप्रत्यये, आतो लोप
इटिस (6-4-64) इत्याकारलोपे रूपमेवम् ।
4
'अन्तरपरिग्रहे' (1-4-65) इति गतिसंज्ञायाम्, 'कुगतिप्रादयः '
(2-2-18) इति समासे, 'समासेऽनम्पूर्वे क्त्वो ल्यप् (7-1-37)
इति हन्तेः परस्य क्त्वा प्रत्ययस्य ल्यबादेशे धातुनकारलोपे तुकि च
रूपम् । परिग्रहे तु ' अन्तर्हत्वा मूषिका श्येनो गतः' इत्यत्र समासो
न । अन्तर्हत्वा = परिगृह्य इत्यर्थः ।
6
णस्त्रविधावपि अन्तश्शब्दस्योपसर्गस्वात्, 'हन्तेरसपूर्वस्य' (8-4-22)
इति णत्वे रूपमेवम् । अन्तरदेशे' (8-4-24), अयनं च
(8-4-25 ) इति सूत्रद्वयं तु निरुक्तवार्तिकात्तसारत्वात्, वार्तिकस्य च
व्यापकत्वात् स्पष्टप्रतिपयर्थमेव । देशे ( णत्व) निषेधार्थ सूत्रद्वयम्'
इति हरदत्तः । विस्तरस्तु कैयटीये भाष्यप्रदीपे शब्दकौस्तुभे च द्रव्यम् ।
.
4
(60)
"अन्तः मध्ये " (स्त्र. ग. उ.)
व्ययत्वम् ।
'प्रान्तम्, स्वीकारः' इत्यर्थद्वयमपि शब्दकल्पद्रुमादिष्वस्य प्रदर्शि-
तम् । मध्ये–'अन्तर्बाष्पश्चिरमनुचरो राजराजस्य दथ्यौ ।' (मेघसन्देशे 1-3 ) ।
प्रान्त स्वीकारयोरप्येवमुदाहार्यम् । 'अन्तर्--' इति स्वरादिषु पाठादस्या-
अस्यैवोपसर्गत्वमपि- अन्त:शब्दस्य अङ-किविधि- समास-
णवेषूपसंख्यानम्--' (वा. 1-4-65) इति वचनात् । 'प्रादयः '
(1-4-58) इति उपसर्गाणां नियतगणे पाठात् तत्र चास्यापाठात् अप्राप्ते
उपसर्गत्वे वचनेनानेन विधिरिति ज्ञेयम् । यथाक्रमम् - 'अन्तर्धा, 2 अन्तर्धिः,
अन्तर्हत्य, 'अन्तर्हण्यात् इत्युदाहरणानि । गतिसंज्ञा तु 'अन्तरपरिग्रहे'
(1-4-65) इत्यनेन परिग्रहभिन्नार्थेष्वेवास्येत्यपि ज्ञेयम् । 'श्रदन्तरोरुपसर्गबद्
वृत्ति: ' इति सिद्धान्तकौमुद्यादिवसकृदुक्तं वचनमपि निरुक्तवार्तिका-
धारेणैवेति ज्ञेयम् ।
"
अन्त:
A
1. अन्तश्शब्दस्योपसर्गसंज्ञायाम्, 'आतश्चोपसर्गे' (3-3-106) इति
धानोऽप्रत्यये आकारलोपे टापि रूपमेवम् ।
3.
•
2.
' उपसर्गे घोः किः' (3-3-92) इति धाञ: किप्रत्यये, आतो लोप
इटिस (6-4-64) इत्याकारलोपे रूपमेवम् ।
4
'अन्तरपरिग्रहे' (1-4-65) इति गतिसंज्ञायाम्, 'कुगतिप्रादयः '
(2-2-18) इति समासे, 'समासेऽनम्पूर्वे क्त्वो ल्यप् (7-1-37)
इति हन्तेः परस्य क्त्वा प्रत्ययस्य ल्यबादेशे धातुनकारलोपे तुकि च
रूपम् । परिग्रहे तु ' अन्तर्हत्वा मूषिका श्येनो गतः' इत्यत्र समासो
न । अन्तर्हत्वा = परिगृह्य इत्यर्थः ।
6
णस्त्रविधावपि अन्तश्शब्दस्योपसर्गस्वात्, 'हन्तेरसपूर्वस्य' (8-4-22)
इति णत्वे रूपमेवम् । अन्तरदेशे' (8-4-24), अयनं च
(8-4-25 ) इति सूत्रद्वयं तु निरुक्तवार्तिकात्तसारत्वात्, वार्तिकस्य च
व्यापकत्वात् स्पष्टप्रतिपयर्थमेव । देशे ( णत्व) निषेधार्थ सूत्रद्वयम्'
इति हरदत्तः । विस्तरस्तु कैयटीये भाष्यप्रदीपे शब्दकौस्तुभे च द्रव्यम् ।
.
4