avyayakośa /39
This page has not been fully proofread.
(1)
66
अ सम्बोधनादिषु " (नि.) [अ]
"
'अशब्द: स्यादभावेऽपि स्वल्पार्थप्रतिषेधयोः ।
अनुकम्पायां च तथा.. इति मेदिनी ।
सम्बोधने अ' आगच्छ। अभावे — अऋणी स्वल्पायें-
अबला । (अल्पबला अबला ।) प्रतिषेधे– 'अ विप्र इव भाषसे –"
(विप्रवत् न त्रे इत्यर्थ: ।) अनुकम्पायाम् – अ वालोऽयम् ।
-
क्षीरस्वामी तु
स्वरप्रतिरूपका असूयादौ -
7 इत्याह । अल
तिलकेन 'अ अपगच्छ ।" इत्युदाहृतम । तेनास्याव्ययस्य असूयाऽप्यर्थ इति
2.
"
[ञ]
उपसर्गविभक्तिस्वरप्रतिरूपकाश्च निपाता:' (ग. सू. 1-4-57)
इनि चादिषु (1-4-57) वचनान स्वरप्रतिरूपकाणाम् अकारा-
दीनां निपातत्वम् । निपानन्वेन 'स्वरादिनिपातमव्ययम्' (1-1-37 )
इत्यव्ययत्वम् ।
1. 'निपान एकाजनाङ्ग' 1-1-14) इति प्रगृह्यसंज्ञाऽकारस्य । तेन,
''लुतप्रगृह्या अचि नित्यम् (6-1-125) इति प्रकृतिभावः । सवर्ण-
दीघांपवाद: ।
1
P
अऋणी = अऋणी । अब नन्तत्पुरुषे नजो नकारलीपी न । किन्तु अ इत्य-
व्ययेन समासः । अन्यथा नन्तत्पुरुषस्थल इत्र अनृणी इति नुडागमो
भवेत् । ऋकारमय हल्वानाश्रयणेन नुडागमो नेति कश्चित् ।
3. प्रतिषेधार्येऽपीडम् 'अ' इत्यव्ययं वर्तते इत्यत्र, 'अ निषेधे पुमान्
विष्णौ — इति श्रीरहस्यत्रयसारे (मूलमन्त्राधिकारे) वेङ्कटनाथोपात्त-
कोशान्तरवाक्यमपि प्रमाणम् ।
-
'दिवसस्याष्टमे भागे शाकं पर्चात यो नरः ।
अऋणी चाप्रवासी च स वारिचर मोदते ॥' (म. भारते)
66
अ सम्बोधनादिषु " (नि.) [अ]
"
'अशब्द: स्यादभावेऽपि स्वल्पार्थप्रतिषेधयोः ।
अनुकम्पायां च तथा.. इति मेदिनी ।
सम्बोधने अ' आगच्छ। अभावे — अऋणी स्वल्पायें-
अबला । (अल्पबला अबला ।) प्रतिषेधे– 'अ विप्र इव भाषसे –"
(विप्रवत् न त्रे इत्यर्थ: ।) अनुकम्पायाम् – अ वालोऽयम् ।
-
क्षीरस्वामी तु
स्वरप्रतिरूपका असूयादौ -
7 इत्याह । अल
तिलकेन 'अ अपगच्छ ।" इत्युदाहृतम । तेनास्याव्ययस्य असूयाऽप्यर्थ इति
2.
"
[ञ]
उपसर्गविभक्तिस्वरप्रतिरूपकाश्च निपाता:' (ग. सू. 1-4-57)
इनि चादिषु (1-4-57) वचनान स्वरप्रतिरूपकाणाम् अकारा-
दीनां निपातत्वम् । निपानन्वेन 'स्वरादिनिपातमव्ययम्' (1-1-37 )
इत्यव्ययत्वम् ।
1. 'निपान एकाजनाङ्ग' 1-1-14) इति प्रगृह्यसंज्ञाऽकारस्य । तेन,
''लुतप्रगृह्या अचि नित्यम् (6-1-125) इति प्रकृतिभावः । सवर्ण-
दीघांपवाद: ।
1
P
अऋणी = अऋणी । अब नन्तत्पुरुषे नजो नकारलीपी न । किन्तु अ इत्य-
व्ययेन समासः । अन्यथा नन्तत्पुरुषस्थल इत्र अनृणी इति नुडागमो
भवेत् । ऋकारमय हल्वानाश्रयणेन नुडागमो नेति कश्चित् ।
3. प्रतिषेधार्येऽपीडम् 'अ' इत्यव्ययं वर्तते इत्यत्र, 'अ निषेधे पुमान्
विष्णौ — इति श्रीरहस्यत्रयसारे (मूलमन्त्राधिकारे) वेङ्कटनाथोपात्त-
कोशान्तरवाक्यमपि प्रमाणम् ।
-
'दिवसस्याष्टमे भागे शाकं पर्चात यो नरः ।
अऋणी चाप्रवासी च स वारिचर मोदते ॥' (म. भारते)