avyayakośa /34
This page has not been fully proofread.
4.
ऊनानां पूरणार्था वा पदानामपरे कचित् ।
मिताक्षरेषु ग्रन्थेषु पूरणार्थास्त्वनर्थकाः ॥" (बृहद्देवता 2.89,90)
एता नां निपातानां परिज्ञानं याशिकानामवश्यापेक्षित मिति
"सूक्तभाजो हविर्भाज ऋग्माजश्व भूयिष्ठाः। काश्चिन्निपातभाज:""
(निरुक्तम् 7-13-5-7)
"निरुप्यते हविर्यस्मै सूक्तं च भजते च या ।
पैव तत्र प्रधान स्यात् न निपातेन या स्तुता ॥" (बृहदेवता 1.78 )
प्राधान्याद्वा निपाताद्वा स्तयते ब्रह्मणस्पतिः ।" (बृहद्देवता 8.60 )
इत्यादिषु स्पष्टम् ।
(३) असर्वविभक्तितद्धितान्ताः ।
'तद्धितश्चासर्वविभक्तिः' (1.1.38) इत्यत्र भाध्ये परिगणिताः तद्धित-
प्रत्यया अव्ययप्रयोजकाः । त एते – 'संख्यायाः क्रियाभ्यावृत्तिगणने कृत्व.
सुच्' (5-4-17) 'द्वित्रिचतुर्भ्य: सुच्' ( 5-4-18), 'एकस्य सकृच्च
(5-4-19) इति त्रयः प्रत्ययाः, 'बहल्पार्थात् शस् कारकादन्यतरस्याम्
(5-4.42) इत्यारभ्य 'मद्रात परिवापण' (54.67) इतिपर्यन्त विधीयमाना
प्रत्ययाः, 'तसिव' ( 4-3.113) 'उरसो यच' (4-3-114) इति विहितः
शैषिकस्तसिः, 'तेन तुल्यं किया चेद्वतिः' (5-1-115) 'तत्र तस्येव'
(5.1.116) 'तदर्हम्' (51-117) इति सूत्रेषु विहितो वतिः, 'विनत्र्भ्यां
नानाजौ न सह (5-2-27 ) इति सूत्रे विहितौ नानाञ्प्रत्ययौ 'अमु च
च्छन्दसि (5.4.12) इति विहितछान्द्रस: 'अमु' इति प्रत्ययः, 'किमेत्-
तिङव्ययवाद् आमु अद्रव्यप्रकर्ष (54.11) इति विहित आमुप्रत्ययः इति ।
एतेषां विवरणं यथावसरमल ग्रन्थे युक्तस्थले कृतम् ।
ऊनानां पूरणार्था वा पदानामपरे कचित् ।
मिताक्षरेषु ग्रन्थेषु पूरणार्थास्त्वनर्थकाः ॥" (बृहद्देवता 2.89,90)
एता नां निपातानां परिज्ञानं याशिकानामवश्यापेक्षित मिति
"सूक्तभाजो हविर्भाज ऋग्माजश्व भूयिष्ठाः। काश्चिन्निपातभाज:""
(निरुक्तम् 7-13-5-7)
"निरुप्यते हविर्यस्मै सूक्तं च भजते च या ।
पैव तत्र प्रधान स्यात् न निपातेन या स्तुता ॥" (बृहदेवता 1.78 )
प्राधान्याद्वा निपाताद्वा स्तयते ब्रह्मणस्पतिः ।" (बृहद्देवता 8.60 )
इत्यादिषु स्पष्टम् ।
(३) असर्वविभक्तितद्धितान्ताः ।
'तद्धितश्चासर्वविभक्तिः' (1.1.38) इत्यत्र भाध्ये परिगणिताः तद्धित-
प्रत्यया अव्ययप्रयोजकाः । त एते – 'संख्यायाः क्रियाभ्यावृत्तिगणने कृत्व.
सुच्' (5-4-17) 'द्वित्रिचतुर्भ्य: सुच्' ( 5-4-18), 'एकस्य सकृच्च
(5-4-19) इति त्रयः प्रत्ययाः, 'बहल्पार्थात् शस् कारकादन्यतरस्याम्
(5-4.42) इत्यारभ्य 'मद्रात परिवापण' (54.67) इतिपर्यन्त विधीयमाना
प्रत्ययाः, 'तसिव' ( 4-3.113) 'उरसो यच' (4-3-114) इति विहितः
शैषिकस्तसिः, 'तेन तुल्यं किया चेद्वतिः' (5-1-115) 'तत्र तस्येव'
(5.1.116) 'तदर्हम्' (51-117) इति सूत्रेषु विहितो वतिः, 'विनत्र्भ्यां
नानाजौ न सह (5-2-27 ) इति सूत्रे विहितौ नानाञ्प्रत्ययौ 'अमु च
च्छन्दसि (5.4.12) इति विहितछान्द्रस: 'अमु' इति प्रत्ययः, 'किमेत्-
तिङव्ययवाद् आमु अद्रव्यप्रकर्ष (54.11) इति विहित आमुप्रत्ययः इति ।
एतेषां विवरणं यथावसरमल ग्रन्थे युक्तस्थले कृतम् ।