avyayakośa /297
This page has not been fully proofread.
प्र
मुख्ये – प्रधानम् । यतिप्रवरः । यतिषु मुख्य इत्यर्थः ।
गणरत्नमहोदधिटीकायां दोर्घभृशार्थतृप्तिवियोगेच्छाशान्तिपूजाव-
लोकनाथां अप्यस्योक्ता इति वाचस्पत्य उपात्तम् । तेषामर्थानां यथासम्भव-
मुद्राहरणानि यथा—
दीर्घे – प्रवालमूषिकः । दीर्घपुच्छो मूषिक इत्यर्थः ।
-
भृशार्थे – प्रवदन्ति दायादाः ।
तृप्तौ – प्रभुक्तमन्नम् । यावत्तृप्ति भुक्तमन्नमित्यर्थः ।
वियोगे – प्रोषितो देवदत्तः ।
261
इच्छायाम् – "प्रार्थयन्त शयनोत्थितं प्रिया:-) (रघु. 19-29)।
शान्तौ – प्रशान्तोऽग्निं: । प्रवातो देशः ।
पूजा याम्— 'महर्षेः कीर्तनात् तस्य भोष्मः प्राञ्जलिरब्रवीत्' ।
1. 'प्रवदन्ति दायात्राः' इत्यत्र भृशं वदन्तीत्यर्थ: । पुरुषोत्तम गणरत्नमहो-
दघिटोकाकाराद्यनुसारेण एवमुदाहृतम् । अल यद्यपि 'दबक्तवाची समु
च्चारणे' (1-3-48) इति सत्र न्याय्यः; भाष्यका रैरपि
वरतनु सम्प्रष
इन्ति कुक्कुटा: ' इति प्रत्युदाहरण एव परस्मैपदं प्रयुक्तम् । तथापि
'विभाषा विमलापे' (1-3-50) इति पाक्षिकं परस्मैपदिश्वमाणिस्यैवं
प्रयोग इति ज्ञेयम् । अवापि दायादानां विप्रलाप एव खलु विवक्षितः ।
"
6
·
9
2. प्रपूर्वकाल अर्थ उपयाच्जायाम्' इति चुरादिषु भगवीयात् भातोर्हडि
रूपम्। भागवादाश्मनेपदिन:' (ग. सू. चुरादौ) इत्यात्मनेपदमल ।
एवमेव रघुवंशे पाठः। अदादौ चक्षिधातुप्रकरणे, चुरादिषु अर्थधातौ च
माघवधातुवृत्तौ 'प्रार्थयन्ति इति परस्मैपदपाठमाश्रित्य "कृदन्तात् 'तत्
करोति' इति णिचि नेयम्" इति समाहितम् । सुलभगतिसम्भवे क्लिष्ट.
गतिरनाश्रयणीयेति ज्ञेयम् । मल्लिनाथप्रभृतयोऽस यो न विचारमकुर्वन्-
ततो ज्ञायते 'प्रार्थयन्त' इग्येव शुद्धः पाठ इति ।
मुख्ये – प्रधानम् । यतिप्रवरः । यतिषु मुख्य इत्यर्थः ।
गणरत्नमहोदधिटीकायां दोर्घभृशार्थतृप्तिवियोगेच्छाशान्तिपूजाव-
लोकनाथां अप्यस्योक्ता इति वाचस्पत्य उपात्तम् । तेषामर्थानां यथासम्भव-
मुद्राहरणानि यथा—
दीर्घे – प्रवालमूषिकः । दीर्घपुच्छो मूषिक इत्यर्थः ।
-
भृशार्थे – प्रवदन्ति दायादाः ।
तृप्तौ – प्रभुक्तमन्नम् । यावत्तृप्ति भुक्तमन्नमित्यर्थः ।
वियोगे – प्रोषितो देवदत्तः ।
261
इच्छायाम् – "प्रार्थयन्त शयनोत्थितं प्रिया:-) (रघु. 19-29)।
शान्तौ – प्रशान्तोऽग्निं: । प्रवातो देशः ।
पूजा याम्— 'महर्षेः कीर्तनात् तस्य भोष्मः प्राञ्जलिरब्रवीत्' ।
1. 'प्रवदन्ति दायात्राः' इत्यत्र भृशं वदन्तीत्यर्थ: । पुरुषोत्तम गणरत्नमहो-
दघिटोकाकाराद्यनुसारेण एवमुदाहृतम् । अल यद्यपि 'दबक्तवाची समु
च्चारणे' (1-3-48) इति सत्र न्याय्यः; भाष्यका रैरपि
वरतनु सम्प्रष
इन्ति कुक्कुटा: ' इति प्रत्युदाहरण एव परस्मैपदं प्रयुक्तम् । तथापि
'विभाषा विमलापे' (1-3-50) इति पाक्षिकं परस्मैपदिश्वमाणिस्यैवं
प्रयोग इति ज्ञेयम् । अवापि दायादानां विप्रलाप एव खलु विवक्षितः ।
"
6
·
9
2. प्रपूर्वकाल अर्थ उपयाच्जायाम्' इति चुरादिषु भगवीयात् भातोर्हडि
रूपम्। भागवादाश्मनेपदिन:' (ग. सू. चुरादौ) इत्यात्मनेपदमल ।
एवमेव रघुवंशे पाठः। अदादौ चक्षिधातुप्रकरणे, चुरादिषु अर्थधातौ च
माघवधातुवृत्तौ 'प्रार्थयन्ति इति परस्मैपदपाठमाश्रित्य "कृदन्तात् 'तत्
करोति' इति णिचि नेयम्" इति समाहितम् । सुलभगतिसम्भवे क्लिष्ट.
गतिरनाश्रयणीयेति ज्ञेयम् । मल्लिनाथप्रभृतयोऽस यो न विचारमकुर्वन्-
ततो ज्ञायते 'प्रार्थयन्त' इग्येव शुद्धः पाठ इति ।