avyayakośa /25
This page has not been fully proofread.
१. चादयः । 'चादयोऽसत्रे' (1-4-57) इत्यत्र गणे पठिताश्चा-
दयः । चादिरपि आकृतिगणः । सत्त्वम् = द्रव्यम् । अद्रव्यार्थाश्रादयो निपात-
संज्ञका इत्यर्थः । 'प्राग्रीश्वरान्निपाता: (1-4-56) इत्यनेन त्रादीनां
'स्वरादिनिपातम्–' (1-1.37) इत्यव्यय-
)
उपसर्गविभक्तिस्वरप्रतिरूपकाश्च निपाता: इति
9
निपातत्वम्। निपातानाम्
संज्ञेति बोध्यम् । चादिषु
गणसूत्रं पठ्यते ।
6
उपसर्गप्रतिरूपका:
अवदत्तं विदत्तं च प्रदत्तं चादिकर्मणि ।
सुदत्तमनुदत्तं च निदत्तमिति चेष्यते ॥' (भाष्यम् 7-4-47 ) इत्या-
दिषु विद्यमानाः अव, वि प्रभृतयः । तेषामुपसर्गत्वे 'अवत्तम्' इत्याचेव
स्यादिति भाष्यादिषु स्पष्टम् ॥ विभक्तिप्रतिरूपका: 'अहं
7 इत्यादयः ।
'अहंयुः' इत्यादिषु अस्मच्छब्द प्रथमैकवचनान्तवदस्य प्रतिरूपकं भवति ।
अन्यथा प्रकृतेरस्मदित्येव श्रवणं प्रसज्ज्येत ॥ स्वरप्रतिरूपकाः 'अ अपेहि
इ इन्द्रं पश्य' इत्यादिषु अ इ प्रभृतयः । तेषां निपातत्वेन 'निपात एका-
जनाङ् ' (1.1.14) इति प्रगृह्यसंज्ञा; ततश्च 'प्लुतप्रगृह्या अचि नित्यम् '
(6-1-125) इति नित्यं प्रकृतिभावः सवर्णदीर्घाद्यपवादः । एते चादयः न
स्वतन्त्र प्रयोगार्हाः, पदान्तरेण साकमेवैतेषामर्थबोधकत्वमिति,
9
6
6
6
चाइयो न प्रयुज्यन्ते पदत्वेऽपि च केवलाः । ' इति,
'समुचिताभिधानेऽपि विशिष्टार्थाभिधायिनाम् ।
गुणैः पदानां सम्बन्धः परतन्त्रास्तु चादयः ॥ '
66
9
(वाक्यपदीयम् )
•
1. अयमर्थ:-
:- यथा पदान्तरसाहन्त्र्यं विना 'घटः' इति प्रयुक्ते-
ऽपि कम्युग्रीव । दिमत्पदार्थबोधो भवति तद्वत् ''इति
केवलस्य चकारस्य प्रयोगे न कोऽप्यर्थः स्फुरति, किन्तु यत्कि-
श्चित्पदसमभिव्याहारेणैवः अतश्चादयः परतन्त्राः - इति ।
दयः । चादिरपि आकृतिगणः । सत्त्वम् = द्रव्यम् । अद्रव्यार्थाश्रादयो निपात-
संज्ञका इत्यर्थः । 'प्राग्रीश्वरान्निपाता: (1-4-56) इत्यनेन त्रादीनां
'स्वरादिनिपातम्–' (1-1.37) इत्यव्यय-
)
उपसर्गविभक्तिस्वरप्रतिरूपकाश्च निपाता: इति
9
निपातत्वम्। निपातानाम्
संज्ञेति बोध्यम् । चादिषु
गणसूत्रं पठ्यते ।
6
उपसर्गप्रतिरूपका:
अवदत्तं विदत्तं च प्रदत्तं चादिकर्मणि ।
सुदत्तमनुदत्तं च निदत्तमिति चेष्यते ॥' (भाष्यम् 7-4-47 ) इत्या-
दिषु विद्यमानाः अव, वि प्रभृतयः । तेषामुपसर्गत्वे 'अवत्तम्' इत्याचेव
स्यादिति भाष्यादिषु स्पष्टम् ॥ विभक्तिप्रतिरूपका: 'अहं
7 इत्यादयः ।
'अहंयुः' इत्यादिषु अस्मच्छब्द प्रथमैकवचनान्तवदस्य प्रतिरूपकं भवति ।
अन्यथा प्रकृतेरस्मदित्येव श्रवणं प्रसज्ज्येत ॥ स्वरप्रतिरूपकाः 'अ अपेहि
इ इन्द्रं पश्य' इत्यादिषु अ इ प्रभृतयः । तेषां निपातत्वेन 'निपात एका-
जनाङ् ' (1.1.14) इति प्रगृह्यसंज्ञा; ततश्च 'प्लुतप्रगृह्या अचि नित्यम् '
(6-1-125) इति नित्यं प्रकृतिभावः सवर्णदीर्घाद्यपवादः । एते चादयः न
स्वतन्त्र प्रयोगार्हाः, पदान्तरेण साकमेवैतेषामर्थबोधकत्वमिति,
9
6
6
6
चाइयो न प्रयुज्यन्ते पदत्वेऽपि च केवलाः । ' इति,
'समुचिताभिधानेऽपि विशिष्टार्थाभिधायिनाम् ।
गुणैः पदानां सम्बन्धः परतन्त्रास्तु चादयः ॥ '
66
9
(वाक्यपदीयम् )
•
1. अयमर्थ:-
:- यथा पदान्तरसाहन्त्र्यं विना 'घटः' इति प्रयुक्ते-
ऽपि कम्युग्रीव । दिमत्पदार्थबोधो भवति तद्वत् ''इति
केवलस्य चकारस्य प्रयोगे न कोऽप्यर्थः स्फुरति, किन्तु यत्कि-
श्चित्पदसमभिव्याहारेणैवः अतश्चादयः परतन्त्राः - इति ।