avyayakośa /232
This page has not been fully proofread.
196
समुन्
भुङ्क्ते –'। व्यावृत्तौ – ' अहं गच्छामि, -- त्वं तु किं करिष्यसि ? ' ।
-
पादपुरणे- 'आख्यास्यामि तु ते तत्त्वम्-
। 2 अप्यर्थे "कारणात्
फलयोगस्य वृत्तं स्यादाधिकारिकम् । तस्योपकरणार्थं तु कीर्यते ह्यानुत्र-
ङ्गिकम् ॥' (आनुषङ्गिकमपि कीर्त्यत इत्यर्थः) । हेतौ - 'गृहीव्वं व्याकरणम्,
भृशं तु दुर्ज्ञेयम् ' । पक्षान्तरादयोऽप्यस्यार्थाः; यथा - 'आचारेण तु संयुक्तः
सम्पूर्णफलभाग भवेत् । अत्र पक्षान्तरमर्थः ।
"
(391)
"तुमुन् " (कृ.)
एतदन्तमव्ययसंज्ञकं ज्ञेयम् । कर्तुम् । 'कालो भोम् । इच्छति
शक्नोति भो तुम, धृष्णोति इत्यादि । "अलं भोतुम्। 'यष्टु
कर्तुकामः – श्भोक्तुमनाः ।
'भोक्तुम् ।
गच्छति ।
1.
2.
3.
4.
5.
'निरर्थकं तुहोत्यादि पूरणैक प्रयोजनम् ।' (चन्द्रालोक: 2-6) इत्या-
दिकमिह भाग्यम् ।
अपेर्बह्वर्थ कम्वेऽपि मेदिन्यादिकोशबलादल समुच्चयार्थकत्व मे वेति ज्ञेयम् ।
(3-3-167) इति तुमुन । एवं 'वेला
भोक्तुम्', 'समयो भोक्तुम्' इत्यप्युदाहार्यम् । मान्तकृत्वात्
तुमुन: 'कृन्मेजन्त: ' (1-1-39) इत्यव्ययसंज्ञा ।
कालसमय वेलासु तुमुन्
6
इच्छार्येषु धातुषु 'समानकर्तृकेषु–' (3-3-158) इति तुमुन् ।
शकष्टबज्ञाग्लाघटरभ लभक्रमसहास्यर्थेषु -' (3-4-65) इति
एवं 'जानाति भोक्तुम्' इत्यादीग्यपि यथासम्भवमुदा-
तुमुन् ।
हार्याणि ।
6.
6
9
'पर्याप्तिव चनेष्वक मर्थेषु (3-4-66) इति तुमुन् ।
7. क्रियार्थक्रियायामुपपदे घातोर्भविष्यस्काले, 'तुमुम्वुडौ--' (3-3-10)
इति तुमुन् ।
6
8. संतुमुनो: कामे' (वा. 6-1-144) इति तुमुनोऽन्त्यकोपः ।
"
9.
'मनसि च इति वक्तव्यम्' (भाष्यम् 6-1-144) इति तुमुनो
मकारस्य कोपः ।
समुन्
भुङ्क्ते –'। व्यावृत्तौ – ' अहं गच्छामि, -- त्वं तु किं करिष्यसि ? ' ।
-
पादपुरणे- 'आख्यास्यामि तु ते तत्त्वम्-
। 2 अप्यर्थे "कारणात्
फलयोगस्य वृत्तं स्यादाधिकारिकम् । तस्योपकरणार्थं तु कीर्यते ह्यानुत्र-
ङ्गिकम् ॥' (आनुषङ्गिकमपि कीर्त्यत इत्यर्थः) । हेतौ - 'गृहीव्वं व्याकरणम्,
भृशं तु दुर्ज्ञेयम् ' । पक्षान्तरादयोऽप्यस्यार्थाः; यथा - 'आचारेण तु संयुक्तः
सम्पूर्णफलभाग भवेत् । अत्र पक्षान्तरमर्थः ।
"
(391)
"तुमुन् " (कृ.)
एतदन्तमव्ययसंज्ञकं ज्ञेयम् । कर्तुम् । 'कालो भोम् । इच्छति
शक्नोति भो तुम, धृष्णोति इत्यादि । "अलं भोतुम्। 'यष्टु
कर्तुकामः – श्भोक्तुमनाः ।
'भोक्तुम् ।
गच्छति ।
1.
2.
3.
4.
5.
'निरर्थकं तुहोत्यादि पूरणैक प्रयोजनम् ।' (चन्द्रालोक: 2-6) इत्या-
दिकमिह भाग्यम् ।
अपेर्बह्वर्थ कम्वेऽपि मेदिन्यादिकोशबलादल समुच्चयार्थकत्व मे वेति ज्ञेयम् ।
(3-3-167) इति तुमुन । एवं 'वेला
भोक्तुम्', 'समयो भोक्तुम्' इत्यप्युदाहार्यम् । मान्तकृत्वात्
तुमुन: 'कृन्मेजन्त: ' (1-1-39) इत्यव्ययसंज्ञा ।
कालसमय वेलासु तुमुन्
6
इच्छार्येषु धातुषु 'समानकर्तृकेषु–' (3-3-158) इति तुमुन् ।
शकष्टबज्ञाग्लाघटरभ लभक्रमसहास्यर्थेषु -' (3-4-65) इति
एवं 'जानाति भोक्तुम्' इत्यादीग्यपि यथासम्भवमुदा-
तुमुन् ।
हार्याणि ।
6.
6
9
'पर्याप्तिव चनेष्वक मर्थेषु (3-4-66) इति तुमुन् ।
7. क्रियार्थक्रियायामुपपदे घातोर्भविष्यस्काले, 'तुमुम्वुडौ--' (3-3-10)
इति तुमुन् ।
6
8. संतुमुनो: कामे' (वा. 6-1-144) इति तुमुनोऽन्त्यकोपः ।
"
9.
'मनसि च इति वक्तव्यम्' (भाष्यम् 6-1-144) इति तुमुनो
मकारस्य कोपः ।