avyayakośa /23
This page has not been fully proofread.
३
(१) स्वरादयः ।
-
तत्र 'स्वरादिनिपातमव्ययम्' (1-1-37) इत्यत्र स्वरादिगणे पठितानि
स्वरादीनि। स्वरादिराकृतिगणः - इति शब्दकौस्तुभादिषु स्पष्टम् ।
-
गणे
शब्दस्वरूपाणामेव पाठः । तेषामर्थास्तु वेदतः प्रयोगतो लोकतः कोशतश्चात्र
संकलिताः । अपूर्वार्थकानां प्रयोगोऽपि यावल्लुम्भमुदाहृताः । स्वरादीनां
सत्त्ववाचिनाम्, असत्त्ववाचिनां च अव्ययसंज्ञा व्यापिनी; चादीनां तु असत्व-
वाचिनामेव निपातसंज्ञा अत्र्यापिनी इति भेदः ।
स्वरादिषु १. 'वत्' २. ' क्त्वातोसुकसुनः' ३. 'कृन्मकारान्त:
सन्ध्यक्षरान्तः' ४. 'अव्ययीभावश्च'
6
५.
तसिलादिस्तद्धित एधापर्यन्तः'
६. 'शस्तसी' ७. 'कृत्वसुच्' ८. 'सुच्' ९. 'आस्थालौ' १०. 'व्यर्याक्ष'
इति दश गणसूत्राणि । एतेषां विवरण युक्तस्थलेऽत्रैव ग्रन्थेऽस्माभिः कृतमिति
नेह प्रतन्यते ।
स्वरादिषु पठितेषु गणसूत्रेषु कानिचनोत्तरव अष्टाध्याय्यामेव शब्दतो-
ऽर्थतन परितानि । गणसूत्राणि अङ्गीकृत्य अष्टाध्यायीसूत्राणि व्यर्थानि इति
शब्दकौस्तुभे (1-1-41) प्रतिपादितम् । वस्तुत उभयत्नापि (गणसूत्राणि
-अष्टाध्यायीसूत्राणि च ) पठनीयानि इत्यस्माभिरन्यत्र विस्तरेण प्रतिपा-
दितमिति न वैयर्थ्यम् । अव्ययसंज्ञाया अनित्यत्वेन कदाचिंदप्राप्तिः पुनः पाठे
फल मिति काशिका (1-1-41)।
स्वरादिपठितेषु अव्ययेषु के वन अन्तोदात्तस्वर विशिष्टाः- स्वर् अन्तर्
प्रातर् प्रभृतयः । पुनर् इत्यादय आद्युदात्ताः । वेद रवायत्वे स्वरस्योपयोगादल
न तदस्माभिः प्रत्येकं निर्दिष्टम् । केचन व्याख्यातारः स्वर् अन्तर् इत्येवमादी-
नामपि प्रकृतिप्रत्ययवित्रेचनपूर्वक व्युत्पत्ति प्रदर्शयन्ति–तद्वार्तम् । पाणिनेस्तु
अव्युत्पत्तिपक्ष एवं नैर्भर्यमिति 'आयनेयी - (7-1-2 ) इति सूत्रे भाष्ये
स्पष्टत्वात् अस्माभिः प्रत्येक व्युत्पत्तिर्न प्रदर्शिता । यत्र व्युत्पत्ति: सर्वसम्मता
।
A
(१) स्वरादयः ।
-
तत्र 'स्वरादिनिपातमव्ययम्' (1-1-37) इत्यत्र स्वरादिगणे पठितानि
स्वरादीनि। स्वरादिराकृतिगणः - इति शब्दकौस्तुभादिषु स्पष्टम् ।
-
गणे
शब्दस्वरूपाणामेव पाठः । तेषामर्थास्तु वेदतः प्रयोगतो लोकतः कोशतश्चात्र
संकलिताः । अपूर्वार्थकानां प्रयोगोऽपि यावल्लुम्भमुदाहृताः । स्वरादीनां
सत्त्ववाचिनाम्, असत्त्ववाचिनां च अव्ययसंज्ञा व्यापिनी; चादीनां तु असत्व-
वाचिनामेव निपातसंज्ञा अत्र्यापिनी इति भेदः ।
स्वरादिषु १. 'वत्' २. ' क्त्वातोसुकसुनः' ३. 'कृन्मकारान्त:
सन्ध्यक्षरान्तः' ४. 'अव्ययीभावश्च'
6
५.
तसिलादिस्तद्धित एधापर्यन्तः'
६. 'शस्तसी' ७. 'कृत्वसुच्' ८. 'सुच्' ९. 'आस्थालौ' १०. 'व्यर्याक्ष'
इति दश गणसूत्राणि । एतेषां विवरण युक्तस्थलेऽत्रैव ग्रन्थेऽस्माभिः कृतमिति
नेह प्रतन्यते ।
स्वरादिषु पठितेषु गणसूत्रेषु कानिचनोत्तरव अष्टाध्याय्यामेव शब्दतो-
ऽर्थतन परितानि । गणसूत्राणि अङ्गीकृत्य अष्टाध्यायीसूत्राणि व्यर्थानि इति
शब्दकौस्तुभे (1-1-41) प्रतिपादितम् । वस्तुत उभयत्नापि (गणसूत्राणि
-अष्टाध्यायीसूत्राणि च ) पठनीयानि इत्यस्माभिरन्यत्र विस्तरेण प्रतिपा-
दितमिति न वैयर्थ्यम् । अव्ययसंज्ञाया अनित्यत्वेन कदाचिंदप्राप्तिः पुनः पाठे
फल मिति काशिका (1-1-41)।
स्वरादिपठितेषु अव्ययेषु के वन अन्तोदात्तस्वर विशिष्टाः- स्वर् अन्तर्
प्रातर् प्रभृतयः । पुनर् इत्यादय आद्युदात्ताः । वेद रवायत्वे स्वरस्योपयोगादल
न तदस्माभिः प्रत्येकं निर्दिष्टम् । केचन व्याख्यातारः स्वर् अन्तर् इत्येवमादी-
नामपि प्रकृतिप्रत्ययवित्रेचनपूर्वक व्युत्पत्ति प्रदर्शयन्ति–तद्वार्तम् । पाणिनेस्तु
अव्युत्पत्तिपक्ष एवं नैर्भर्यमिति 'आयनेयी - (7-1-2 ) इति सूत्रे भाष्ये
स्पष्टत्वात् अस्माभिः प्रत्येक व्युत्पत्तिर्न प्रदर्शिता । यत्र व्युत्पत्ति: सर्वसम्मता
।
A