avyayakośa /229
This page has not been fully proofread.
तावत
193
—
तुल्ययोगितायाम् – यावत्कार्य तावत् कुरु । साकल्ये – याबद्दत्तम्
तावद् भुक्तम्। माने—आस्तां तावत् । क्रमे – 'त्वमेव तावत् परिचिन्तय
स्वयम् ।' (कुमार. 5-67 ) । अवधौ -- तावदधोष्व यावद् बुध्यसे । अत्र-
धारणे–' निरासकस्यापि न ताबदुसहे - ' (स्तोत्ररत्ने २६ ) ।
तत्काल - प्रशंसा पक्षान्तर सम्भ्रमादयोऽप्यस्यार्थाः कोशेषु निर्दिष्टाः ।
तत्काले——' भर्ताऽपि तावत् ऋथकेशिकानाम् (रघु. 7-32)। सावत् =
'
तदा इत्यर्थः । एवं प्रशंसादिष्वप्यर्थेषु यथासम्भवमुदाहरणान्यूह्यानि ।
-
अल्पोऽपि क्वचिदस्यार्थः । यथा-
-
- तावन्मात्रम् । अस्यैव क्रिया-
विशेषणत्वे नपुंसकलिङ्गता । यथा— 'गिरेस्तटिवानिव तावदुच्चैः ॥
( माघे 1.12 )। तत्परिमाणविशिष्टार्थे त्रिलिङ्गता । 'तावान् वेदेषु सर्वेषु
ब्राह्मणस्य विजानतः । (गीता 2-16)। 'यावती सम्भवेद् वृत्तिस्तावती
दातुमर्हति ।' (मनु:4-72) । 'तावदार्तिस्तथा वाञ्छा तावन्मोहस्तथाऽसुखम्
(वि. पु. 1-9-73) इति । तावतिथम् । तावच्छः ।
9
1.
अस सर्वश ' यत्तदेतेभ्य: परिमाणे वतुपु' (5-2-39) इति षष्टयर्थे
चतुष्प्रत्ययः । • आ सर्वनाम्नः' (6-3-91) इत्याश्वम् । अव्यय-
संज्ञकस्यापि तावच्छब्दस्य व्युत्पत्तिपक्षे एवमेव व्युत्पाद्य, स्वरादिषु
पाठादव्ययत्वमिति ज्ञेयम् ।
3.
2. 'वतोरिथुक् ' (52-53) इतीथुक्प्रत्ययः । तावतां पूरणं तावतिथम् ।
• संख्यैकत्रचनाञ्च चीप्सायाम् (5-4-43) इति शस् बीप्सायाम् ।
तावत्तावत्प्रकारेण इत्यर्थ: । 'यावच्छो वै रसः सिक्तस्य त्वष्टा
रूपाणि दिकरोति तावच्छो वै तत् प्रजायते' (तैत्तिरीयसंहिता) ।
"
193
—
तुल्ययोगितायाम् – यावत्कार्य तावत् कुरु । साकल्ये – याबद्दत्तम्
तावद् भुक्तम्। माने—आस्तां तावत् । क्रमे – 'त्वमेव तावत् परिचिन्तय
स्वयम् ।' (कुमार. 5-67 ) । अवधौ -- तावदधोष्व यावद् बुध्यसे । अत्र-
धारणे–' निरासकस्यापि न ताबदुसहे - ' (स्तोत्ररत्ने २६ ) ।
तत्काल - प्रशंसा पक्षान्तर सम्भ्रमादयोऽप्यस्यार्थाः कोशेषु निर्दिष्टाः ।
तत्काले——' भर्ताऽपि तावत् ऋथकेशिकानाम् (रघु. 7-32)। सावत् =
'
तदा इत्यर्थः । एवं प्रशंसादिष्वप्यर्थेषु यथासम्भवमुदाहरणान्यूह्यानि ।
-
अल्पोऽपि क्वचिदस्यार्थः । यथा-
-
- तावन्मात्रम् । अस्यैव क्रिया-
विशेषणत्वे नपुंसकलिङ्गता । यथा— 'गिरेस्तटिवानिव तावदुच्चैः ॥
( माघे 1.12 )। तत्परिमाणविशिष्टार्थे त्रिलिङ्गता । 'तावान् वेदेषु सर्वेषु
ब्राह्मणस्य विजानतः । (गीता 2-16)। 'यावती सम्भवेद् वृत्तिस्तावती
दातुमर्हति ।' (मनु:4-72) । 'तावदार्तिस्तथा वाञ्छा तावन्मोहस्तथाऽसुखम्
(वि. पु. 1-9-73) इति । तावतिथम् । तावच्छः ।
9
1.
अस सर्वश ' यत्तदेतेभ्य: परिमाणे वतुपु' (5-2-39) इति षष्टयर्थे
चतुष्प्रत्ययः । • आ सर्वनाम्नः' (6-3-91) इत्याश्वम् । अव्यय-
संज्ञकस्यापि तावच्छब्दस्य व्युत्पत्तिपक्षे एवमेव व्युत्पाद्य, स्वरादिषु
पाठादव्ययत्वमिति ज्ञेयम् ।
3.
2. 'वतोरिथुक् ' (52-53) इतीथुक्प्रत्ययः । तावतां पूरणं तावतिथम् ।
• संख्यैकत्रचनाञ्च चीप्सायाम् (5-4-43) इति शस् बीप्सायाम् ।
तावत्तावत्प्रकारेण इत्यर्थ: । 'यावच्छो वै रसः सिक्तस्य त्वष्टा
रूपाणि दिकरोति तावच्छो वै तत् प्रजायते' (तैत्तिरीयसंहिता) ।
"