avyayakośa /170

2023-07-15 11:45:07 by ambuda-bot

This page has not been fully proofread.

ऋते

(258)

'ऋतम्" (चा.)

वेदेषु प्रसिद्धोऽयमनव्ययः शब्दः । लोके सत्यार्थेऽव्ययमिदं मान्तं
चादिषु द्रष्टव्यम् । ऋतम्भरा = प्रज्ञासंपादकनाडीविशेषः, नदीविशेषश्च ।
केचित् तु लोकेऽपि मेद्यलिङ्गकत्वमस्याहुः; तदानीं ऋतं भरतीति
'ऋतम्भर : ' इत्यत्र 'संज्ञायां भृत (3-2-46) इत्यादिना स्व प्रत्यये,

अजन्तत्वेन मुमि रूपस्य साधुत्वं ज्ञेयम् ।

134

(259)

ऋतुथा " (त.)

i

ऋतौऋतौ इत्यर्थे अविहितोऽपि थाल्प्रत्ययो बाहुलकात् छन्दसि
भवति। तद्धितान्तत्वलक्षणप्रयुक्तमिदमव्ययमिति बोध्यम् । 'या ते गात्राण
ऋतुथा कृणोमि' (ऋक्. 1-162-19 ) । 'ऋतुश: ' इत्यत्र 'बल्पार्थात्
शस् कारकात् अन्यतरस्याम् (5-4-42) इति शस्प्रत्ययः । 'शस्तसी' इति
स्वरादिगणपाठात् शस्प्रत्ययान्तस्याव्ययत्वम् । 'यद् भविष्यम् ऋतुशो देव-
यानम्' (ऋकू. 1-162-4) । एवमन्यत्राप्यूह्यम् ।

66

"

(260)

ऋते" (स्व.)

' विना, वर्जनम्' इत्यर्थेऽव्ययमिदं स्वरादिषु द्रष्टव्यम्। 'अवेहि मां
प्रीतमृते तुरङ्गमात् -' (रघु. 3-63)। अत्र, ' अन्यारादितरतें—'
(2-3-29) इति पञ्चमी । 'शक्तोऽन्यः सहितुं वेगमृते देवं पिनाकिनम् ।'
(भारते वनपर्वणि) इत्यत्र द्वितीया तु आर्षत्वात् समाधेया। अस्य त्रिनार्थ-