avyayakośa /138
This page has not been fully proofread.
102
इति
(195)
" इति हेतुप्रकारस्वरूपसमाप्ति विवक्षा नियमशब्दप्रादुर्भावैवमर्थेषु'
(चादिः) ।
हेतौ - इन्तीति पलायते ।
-
'वत्सोत्सुकापि स्तिमिता सपर्या प्रत्यग्रहीत
सेति ननन्दतुस्तौ ।' (रघु. 2-22)। 'विप्र इत्यभिभवल्यपि त्वयि ।
.
(रघु. 11-4) ।
-
प्रकारे — ' इति मदमदनाभ्यां रागिणः स्पष्टरागान् ।' (माघे 10-91) ।
इतिवृत्तम्, इतिहास: । 'गौरश्वो हस्तीति जाति: ' ।
स्वरूपे–'वृद्धिरित्येव या वृद्धि: । ( महाभाष्ये 1.1.1 ) । वायो इति
2.
99
1. स्वरूपद्योतकस्वमितिशब्दस्य त्रेधा सम्भवति । तद् यथा - शब्दस्व-
रूपयोतकता, प्रातिपदिकार्थद्योतकता, वाक्यार्थद्योतकता चेति । तंत्र
शब्दस्वरूपद्योतकत्वे इतिशब्दस्य, तेन योगे न प्रथमादयो विभक्त ।
तद् यथा - 'कृष्णेति मङ्गलं नाम यस्य वाचि प्रवर्तते ।' (हरिवंशे
इत्यादिषु । "अत एव गवित्याह: 'भू सत्तायाम
इतीदृशम् ।"
(भर्तृहरिः) इत्यादिषु च 'भू' इत्यस्माद् विभक्तयो न । प्रातिपदि-
"
यथा - 'दशरथ इस्युदाहृतः' ।
वाक्यार्थद्योतकत्वे तु निपातेनाभिहिते प्रातिपदि
"
कार्थ द्योतकःवे तु प्रथमा भवत्येव ।
(भट्टि 1-1 )
कार्ये प्रथमा' इति वचनात् प्रथमादयो न भवन्ति ।
बाधादित्येवं परिसंख्या विदोषिका ।' (श्लोकवार्तिकम् ) इत्यादिए
यथा । विस्तरस्तु मञ्जुषादिषु बोध्यः ।
" प्राप्तस्य
6
बायो इति' इत्यत्त, 'सम्बुद्धी शाकल्यस्येता जनार्षे' (1-1-16)
इत्यनेन सम्बुद्धिनिमित्तकस्य ओकारस्य विकल्पेन प्रगृह्यसंज्ञा ।
प्रगृह्यसंज्ञापक्षे, 'प्लुतप्रगृह्या अचि नित्यम्' (6-1-125) इति
प्रकृतिभावः । एवम्, 'उञ:' (1-1-17), 'ऊँ' (1-1-18)
इत्याभ्याम्, विति' इत्यादिषु स्थलेषु प्रगृह्यसंज्ञाविकल्प इनि
·
इति
(195)
" इति हेतुप्रकारस्वरूपसमाप्ति विवक्षा नियमशब्दप्रादुर्भावैवमर्थेषु'
(चादिः) ।
हेतौ - इन्तीति पलायते ।
-
'वत्सोत्सुकापि स्तिमिता सपर्या प्रत्यग्रहीत
सेति ननन्दतुस्तौ ।' (रघु. 2-22)। 'विप्र इत्यभिभवल्यपि त्वयि ।
.
(रघु. 11-4) ।
-
प्रकारे — ' इति मदमदनाभ्यां रागिणः स्पष्टरागान् ।' (माघे 10-91) ।
इतिवृत्तम्, इतिहास: । 'गौरश्वो हस्तीति जाति: ' ।
स्वरूपे–'वृद्धिरित्येव या वृद्धि: । ( महाभाष्ये 1.1.1 ) । वायो इति
2.
99
1. स्वरूपद्योतकस्वमितिशब्दस्य त्रेधा सम्भवति । तद् यथा - शब्दस्व-
रूपयोतकता, प्रातिपदिकार्थद्योतकता, वाक्यार्थद्योतकता चेति । तंत्र
शब्दस्वरूपद्योतकत्वे इतिशब्दस्य, तेन योगे न प्रथमादयो विभक्त ।
तद् यथा - 'कृष्णेति मङ्गलं नाम यस्य वाचि प्रवर्तते ।' (हरिवंशे
इत्यादिषु । "अत एव गवित्याह: 'भू सत्तायाम
इतीदृशम् ।"
(भर्तृहरिः) इत्यादिषु च 'भू' इत्यस्माद् विभक्तयो न । प्रातिपदि-
"
यथा - 'दशरथ इस्युदाहृतः' ।
वाक्यार्थद्योतकत्वे तु निपातेनाभिहिते प्रातिपदि
"
कार्थ द्योतकःवे तु प्रथमा भवत्येव ।
(भट्टि 1-1 )
कार्ये प्रथमा' इति वचनात् प्रथमादयो न भवन्ति ।
बाधादित्येवं परिसंख्या विदोषिका ।' (श्लोकवार्तिकम् ) इत्यादिए
यथा । विस्तरस्तु मञ्जुषादिषु बोध्यः ।
" प्राप्तस्य
6
बायो इति' इत्यत्त, 'सम्बुद्धी शाकल्यस्येता जनार्षे' (1-1-16)
इत्यनेन सम्बुद्धिनिमित्तकस्य ओकारस्य विकल्पेन प्रगृह्यसंज्ञा ।
प्रगृह्यसंज्ञापक्षे, 'प्लुतप्रगृह्या अचि नित्यम्' (6-1-125) इति
प्रकृतिभावः । एवम्, 'उञ:' (1-1-17), 'ऊँ' (1-1-18)
इत्याभ्याम्, विति' इत्यादिषु स्थलेषु प्रगृह्यसंज्ञाविकल्प इनि
·