avyayakośa /119
This page has not been fully proofread.
83
मुख व्याददाति । पुष्पाहर आहवः । आच्छाया। व्याव
कोशी
।
अनुकम्पायामपिं प्रयुज्यते । यथा - आ देवदत्तो दीनः । समुच्चयोऽपि
मेदिन्याम् अस्यार्थत्वेन परिगणितः । यथा- 'देवेभ्यश्च पितृभ्यश्च आ' इति ।
अत्र आकारः समुच्चये इति केचित् । वस्तुतस्तु चकारद्वयेनैव समुच्चयस्य
प्रतिपादितत्वात् 'उक्तार्थानामप्रयोगः' इति न्यायेन आकार: स्तोभार्थक इति
युक्तम्। (स्तोभ:–केवलं मन्त्रेषु पादपूरको वर्णविशेषः ।)
आः
कोपे– 'विद्यां मातरम् आः ! प्रदर्श्य नृपशून् भिक्षामहे
निम्त्रपाः- 'इति तिलकादयः । पीडायाम्- 'आ: कष्टं बत ही चित्रम्
1, आङ उत्तरस्य ददातेर्लटि रूपमेवम् । 'आङो दोऽनास्यविहरणे '
(1-3-20) इत्यल 'अनास्यविहरणे' इत्युक्तत्वात् अस न तङ् ।
आस्यविहरणम् = आस्पव्यापारः ।
2.
(152)
66
'आः कोपपीड़योः" (चा.)
।
3.
'आङि ताच्छील्ये' (3-2-11) इति हरतेरप्रत्ययः । भत आउ
स्ताच्छील्यमर्थः । पुष्पाणि आ, हरवीति पुष्पाहरः पुष्पहरणै कस्वभावः
'आङि युद्धे' (3-3-73) इति आङ उत्तरस्य ह्वयतेरप् प्रत्ययः,
सम्प्रसारणं च भवतः । निपाने तु आहाव इति भवति ।
'आइमाडोश्च' (6-1.74) इति भाङ उत्तरस्य छकारस्य तुझ्
वि, भाङ् अव पूर्वकात् कुशधातोः स्त्रियाम्, 'कर्मव्यतीहारे णच '
( 3-3-4 ) इति णच्प्रत्ययः । 'णच: स्त्रियामञ्' (5-4-14) इति
स्वार्थेऽन् । टिड्ढाणज्- (4-1-15) इति की।
6
6
बि+
आङ् + अव' इस्येतदुपसर्गवयं समुदितं सत् स्वभावात् कर्मव्यतीहारे
वर्ततें। कर्मव्यतीहार: परस्परं स्वस्वकृत्यस्य विनिमयः ।
4.
5.
मुख व्याददाति । पुष्पाहर आहवः । आच्छाया। व्याव
कोशी
।
अनुकम्पायामपिं प्रयुज्यते । यथा - आ देवदत्तो दीनः । समुच्चयोऽपि
मेदिन्याम् अस्यार्थत्वेन परिगणितः । यथा- 'देवेभ्यश्च पितृभ्यश्च आ' इति ।
अत्र आकारः समुच्चये इति केचित् । वस्तुतस्तु चकारद्वयेनैव समुच्चयस्य
प्रतिपादितत्वात् 'उक्तार्थानामप्रयोगः' इति न्यायेन आकार: स्तोभार्थक इति
युक्तम्। (स्तोभ:–केवलं मन्त्रेषु पादपूरको वर्णविशेषः ।)
आः
कोपे– 'विद्यां मातरम् आः ! प्रदर्श्य नृपशून् भिक्षामहे
निम्त्रपाः- 'इति तिलकादयः । पीडायाम्- 'आ: कष्टं बत ही चित्रम्
1, आङ उत्तरस्य ददातेर्लटि रूपमेवम् । 'आङो दोऽनास्यविहरणे '
(1-3-20) इत्यल 'अनास्यविहरणे' इत्युक्तत्वात् अस न तङ् ।
आस्यविहरणम् = आस्पव्यापारः ।
2.
(152)
66
'आः कोपपीड़योः" (चा.)
।
3.
'आङि ताच्छील्ये' (3-2-11) इति हरतेरप्रत्ययः । भत आउ
स्ताच्छील्यमर्थः । पुष्पाणि आ, हरवीति पुष्पाहरः पुष्पहरणै कस्वभावः
'आङि युद्धे' (3-3-73) इति आङ उत्तरस्य ह्वयतेरप् प्रत्ययः,
सम्प्रसारणं च भवतः । निपाने तु आहाव इति भवति ।
'आइमाडोश्च' (6-1.74) इति भाङ उत्तरस्य छकारस्य तुझ्
वि, भाङ् अव पूर्वकात् कुशधातोः स्त्रियाम्, 'कर्मव्यतीहारे णच '
( 3-3-4 ) इति णच्प्रत्ययः । 'णच: स्त्रियामञ्' (5-4-14) इति
स्वार्थेऽन् । टिड्ढाणज्- (4-1-15) इति की।
6
6
बि+
आङ् + अव' इस्येतदुपसर्गवयं समुदितं सत् स्वभावात् कर्मव्यतीहारे
वर्ततें। कर्मव्यतीहार: परस्परं स्वस्वकृत्यस्य विनिमयः ।
4.
5.