avyayakośa /110
This page has not been fully proofread.
74
अस्मि
(137)
"अस्थाने " (नि. चा.)
' अकाण्डे' इत्यर्थः । 'कोऽयमम्थाने
न स्थाने अस्थाने ।
सम्भ्रम: ? ' । सप्तम्यन्तप्रतिरूपकमव्ययमेतत् ।
(138)
अस्मत्वा" (त.)
'अस्मासु' इत्यर्थे अस्मच्छब्दात् तदधीनवचने
कृ-भू-अस्तिधातु-
मिर्योोंगे 'देये ला च' (5-4-55) इति त्राप्रत्ययः । तस्य च असर्वविभक्तितद्धि-
तत्वाद् 'अव्ययत्वम् । 'अस्मत्त्रा ते सद्ध्यक् 'सन्तु' (ऋक्· 1-1-32 ) ।
(139)
"अस्मि अस्मदर्थानुवादाहमर्थयोः" (स्व. ति. प्र.)
अस्मदर्थे – 'अविद्या 'ऽस्मितारागद्वेषाभिनिवेशा:' (योगसूत्रे 2-3 ) ।
1.
'ला
गणरत्नमहोदधौ तु 'सुच कृत्वस वा तस् च दा काम् हि धंधा:- '
(ली. 12) इत्यव
प्रत्ययमुपादाय 'सुजादयश्वादिगणे
(1-4-57) भवन्ति ।' इति प्रतिपादितम् । तेनास्म मते वाप्रत्य-
यस्य निपातत्वेनाव्ययत्वमिति विशेषः ।
2, 'व्यवहिताच' (1-4-82) इति असधातोः व्यवधानेन कन्द्रसि
प्रयोगः । लोके तु 'अस्मत्वा सन्तु' इति भवेत्, 'ते प्राग्धातो:
(1-4-80) इति नियमात् । (ते = गत्युपसर्गसंशकाः धातोरव्य-
वहितं प्राक् प्रयोक्तव्या: इति प्रकृतसूलार्थ: ।)
3.
' अस्मि' इत्यस्य भावः अस्मिता । भावार्थे तलप्रत्ययः । तदन्तान
टापू ।
अब तिङन्तप्रतिरूपकत्वात् तल्प्रत्ययस्योपपत्ति, अन्यथा
साक्षात् तिङन्तानां तल्प्रत्ययप्रकृतित्वाभावात् 'अस्मिता' इति न
सिद्धयेदिति बोध्यम् ।
अस्मि
(137)
"अस्थाने " (नि. चा.)
' अकाण्डे' इत्यर्थः । 'कोऽयमम्थाने
न स्थाने अस्थाने ।
सम्भ्रम: ? ' । सप्तम्यन्तप्रतिरूपकमव्ययमेतत् ।
(138)
अस्मत्वा" (त.)
'अस्मासु' इत्यर्थे अस्मच्छब्दात् तदधीनवचने
कृ-भू-अस्तिधातु-
मिर्योोंगे 'देये ला च' (5-4-55) इति त्राप्रत्ययः । तस्य च असर्वविभक्तितद्धि-
तत्वाद् 'अव्ययत्वम् । 'अस्मत्त्रा ते सद्ध्यक् 'सन्तु' (ऋक्· 1-1-32 ) ।
(139)
"अस्मि अस्मदर्थानुवादाहमर्थयोः" (स्व. ति. प्र.)
अस्मदर्थे – 'अविद्या 'ऽस्मितारागद्वेषाभिनिवेशा:' (योगसूत्रे 2-3 ) ।
1.
'ला
गणरत्नमहोदधौ तु 'सुच कृत्वस वा तस् च दा काम् हि धंधा:- '
(ली. 12) इत्यव
प्रत्ययमुपादाय 'सुजादयश्वादिगणे
(1-4-57) भवन्ति ।' इति प्रतिपादितम् । तेनास्म मते वाप्रत्य-
यस्य निपातत्वेनाव्ययत्वमिति विशेषः ।
2, 'व्यवहिताच' (1-4-82) इति असधातोः व्यवधानेन कन्द्रसि
प्रयोगः । लोके तु 'अस्मत्वा सन्तु' इति भवेत्, 'ते प्राग्धातो:
(1-4-80) इति नियमात् । (ते = गत्युपसर्गसंशकाः धातोरव्य-
वहितं प्राक् प्रयोक्तव्या: इति प्रकृतसूलार्थ: ।)
3.
' अस्मि' इत्यस्य भावः अस्मिता । भावार्थे तलप्रत्ययः । तदन्तान
टापू ।
अब तिङन्तप्रतिरूपकत्वात् तल्प्रत्ययस्योपपत्ति, अन्यथा
साक्षात् तिङन्तानां तल्प्रत्ययप्रकृतित्वाभावात् 'अस्मिता' इति न
सिद्धयेदिति बोध्यम् ।