2023-02-27 22:10:37 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
आर्यासप्तशती ।
१२७
शेषतो दूरीकरोति । मानम् । नायिकया कृतमिति भावः । मर्दयति । निर्वृतिं हरति ।
दुःखं जनयतीत्यर्थः । नायिकाया एवेति भावः । नायिकाकृताञ्शपथान् । यद्यहमधुना-
नेन सह संभाषणमपि करिष्ये तर्हि विरचितातनुचरणपरिचरणं विफली करिष्य इत्ये-
वमादीन् । निहन्ति । उपसर्गेण स्वकृतशपथस्मृतिबीजसंस्काराभावो व्यज्यते । जाग-
रेण दीर्घा रात्रिः । हे सुभग । अचेतनयापि निशयानुकूल्यसंपादनादिति भावः । जाग-
रेण दीर्घा निशा यस्या इति वा ॥
सखी नायिकावृत्तमपरसखीं वक्ति-
-
प्रिय आयाते दूरादभूत इव संगमोऽभवत्पूर्वः ।
मानरुदितप्रसादाः पुनरासन्नपरसुरतादौ ॥ ३६१ ॥
प्रिय इति । प्रिये, न तु पत्यौ । दूरादायाते । एवं च विरहवत्त्वमावेद्यते । प्रथमः
सङ्गोऽसंजातप्राय इवाभवत् । द्वितीयसुरतारम्भे मानरुदितप्रसादाः । पुनस्त्वर्थे । अभ-
वत् । एवं च संगमस्याप्यज्ञानादत्यन्तमन्मथविकारशालित्वमावेद्यते । स्वभाववर्णनमेतत् ॥
सखी नायिकां वक्ति-
पूर्वमहीधरशिखरे तमः समासन्नमिहिरकरकलितम् ।
शूलप्रोतं सरुधिरमिदमन्धकवपुरिवाभाति ॥ ३६२ ॥
पूर्वेति । उदयाचलमस्तके निकटवर्त्यरुणकिरणकवलितमिदं तमः शूलाग्रप्रोतसरु-
घिरान्धकनामकदैत्यशरीरमिव शोभते । एवं च प्रातःकालः संवृत्तः, अत उपपतिनि:-
सार्यतामिति द्योत्यते । नायकसहचरवचनमिदं वा । एवं चाधुना निर्गन्तव्यमिति भी-
तिप्रदर्शनपुरःसरं व्यज्यते । अथवा नायिकायाः पद्मिनीलात्सूर्योदयोत्तरं सुरतविधा-
नस्यौचित्येन सूर्योदयः सत्वरमेव भविष्यतीति ज्ञापकमिदं नायिकासहचरीवाक्यम् । यद्वा
नायको नायिकां वक्ति । अक्षरच्युतकालंकारवदक्षरपूर्वकस्यापि युक्तितौल्यादलंकार-
तया पूर्वमहीधरशिखर इत्यस्याभिनवस्तनाग्र इत्यर्थः । संलग्नकाश्मीरदीप्तिकलितमिदं
केशजातं शूलाग्रप्रोतरुधिराक्तान्धकासुरवपुरिव । तस्य श्यामलादिति भावः । आ-
भाति । एवं च विपरीतरतसमप्रसंजातमुक्तिमुख चुम्बननमनकुचशिखरनिपतितकेशक-
लापवत्तयातिशयितशोभास्ति, अत एवमेव केशकला पावस्थितिरास्तामिति व्यज्यते ।
तेन च विपरीतरतान विरतिर्विधेयेति । ननु शृङ्गारबीभत्सयोर्विरोधात्कथमत्रोभयनिव-
न्धनमिति चेत् 'स्मर्यमाणो विरुद्धोऽपि साम्येनाथ विवक्षितः । अङ्गिन्यङ्गत्वमाप्तौ यौ
तौ न दुष्टौ परस्परम् ॥' इत्युक्त्या यथा तथाविधान्धकवपुश्चमत्करोति तथैवंविधकेश-
कलाप इति साम्यप्रतिपादनेन दोषाभावात् ॥
सखी नायिकां शिक्षयति-
परिवृत्तनाभि लुप्तत्रिवलि श्यामस्तनाग्रमलसाक्षि
बहुधवलजघनरेखं वपुर्न पुरुषायितं सहते ॥ ३६३ ॥
·
GDF
Sri Gurgeshwari Digital Foundation
१२७
शेषतो दूरीकरोति । मानम् । नायिकया कृतमिति भावः । मर्दयति । निर्वृतिं हरति ।
दुःखं जनयतीत्यर्थः । नायिकाया एवेति भावः । नायिकाकृताञ्शपथान् । यद्यहमधुना-
नेन सह संभाषणमपि करिष्ये तर्हि विरचितातनुचरणपरिचरणं विफली करिष्य इत्ये-
वमादीन् । निहन्ति । उपसर्गेण स्वकृतशपथस्मृतिबीजसंस्काराभावो व्यज्यते । जाग-
रेण दीर्घा रात्रिः । हे सुभग । अचेतनयापि निशयानुकूल्यसंपादनादिति भावः । जाग-
रेण दीर्घा निशा यस्या इति वा ॥
सखी नायिकावृत्तमपरसखीं वक्ति-
-
प्रिय आयाते दूरादभूत इव संगमोऽभवत्पूर्वः ।
मानरुदितप्रसादाः पुनरासन्नपरसुरतादौ ॥ ३६१ ॥
प्रिय इति । प्रिये, न तु पत्यौ । दूरादायाते । एवं च विरहवत्त्वमावेद्यते । प्रथमः
सङ्गोऽसंजातप्राय इवाभवत् । द्वितीयसुरतारम्भे मानरुदितप्रसादाः । पुनस्त्वर्थे । अभ-
वत् । एवं च संगमस्याप्यज्ञानादत्यन्तमन्मथविकारशालित्वमावेद्यते । स्वभाववर्णनमेतत् ॥
सखी नायिकां वक्ति-
पूर्वमहीधरशिखरे तमः समासन्नमिहिरकरकलितम् ।
शूलप्रोतं सरुधिरमिदमन्धकवपुरिवाभाति ॥ ३६२ ॥
पूर्वेति । उदयाचलमस्तके निकटवर्त्यरुणकिरणकवलितमिदं तमः शूलाग्रप्रोतसरु-
घिरान्धकनामकदैत्यशरीरमिव शोभते । एवं च प्रातःकालः संवृत्तः, अत उपपतिनि:-
सार्यतामिति द्योत्यते । नायकसहचरवचनमिदं वा । एवं चाधुना निर्गन्तव्यमिति भी-
तिप्रदर्शनपुरःसरं व्यज्यते । अथवा नायिकायाः पद्मिनीलात्सूर्योदयोत्तरं सुरतविधा-
नस्यौचित्येन सूर्योदयः सत्वरमेव भविष्यतीति ज्ञापकमिदं नायिकासहचरीवाक्यम् । यद्वा
नायको नायिकां वक्ति । अक्षरच्युतकालंकारवदक्षरपूर्वकस्यापि युक्तितौल्यादलंकार-
तया पूर्वमहीधरशिखर इत्यस्याभिनवस्तनाग्र इत्यर्थः । संलग्नकाश्मीरदीप्तिकलितमिदं
केशजातं शूलाग्रप्रोतरुधिराक्तान्धकासुरवपुरिव । तस्य श्यामलादिति भावः । आ-
भाति । एवं च विपरीतरतसमप्रसंजातमुक्तिमुख चुम्बननमनकुचशिखरनिपतितकेशक-
लापवत्तयातिशयितशोभास्ति, अत एवमेव केशकला पावस्थितिरास्तामिति व्यज्यते ।
तेन च विपरीतरतान विरतिर्विधेयेति । ननु शृङ्गारबीभत्सयोर्विरोधात्कथमत्रोभयनिव-
न्धनमिति चेत् 'स्मर्यमाणो विरुद्धोऽपि साम्येनाथ विवक्षितः । अङ्गिन्यङ्गत्वमाप्तौ यौ
तौ न दुष्टौ परस्परम् ॥' इत्युक्त्या यथा तथाविधान्धकवपुश्चमत्करोति तथैवंविधकेश-
कलाप इति साम्यप्रतिपादनेन दोषाभावात् ॥
सखी नायिकां शिक्षयति-
परिवृत्तनाभि लुप्तत्रिवलि श्यामस्तनाग्रमलसाक्षि
बहुधवलजघनरेखं वपुर्न पुरुषायितं सहते ॥ ३६३ ॥
·
GDF
Sri Gurgeshwari Digital Foundation