स्वहस्ते नाचरेद्दानं परहस्तेन मर्दनम् ।भार्या हस्तेन ताम्बूलं मातृहस्तेन भोजनम् ॥ १ ॥

नरस्याभरणं रूपं रूपस्याभरणं गुणः ।गुणस्याभरणं ज्ञानं ज्ञानस्याभरणं क्षमा ॥ २ ॥

न्यायो राजविभूषणं वितरणं पाणिद्वयोर्भूषणंलज्जा स्त्रीजनभूषणं सरसता सख्युस्सदा भूषणम् ।विद्या विप्रविभूषणं हरिकथा श्रोत्रद्वयोर्भूषणंसत्पुत्रः कुलभूषणं सुकविता वाचस्सदा भूषणम् ॥ ३ ॥

नभोभूषा पूषा कमलवनभूषा मधुकरोवचोभूषा सत्यं वरयुवतिभूषा सुगुणता ।मनोभूषा मैत्री मधुसमयभूषा मधुभृतःसतां भूषा शान्तिः सकलजनभूषा वितरणम् ॥ ४ ॥

असम्पन्नः कथं बन्धुरसहिष्णुः कथं प्रभुः ।अनात्मवित्कथं विद्वान् असन्तुष्टः कथं सुखी ॥ ५ ॥

शाठ्येन मित्रं कलुषेण धर्मं परावमानेन समृद्धिभावम् ।सुखेन विद्यां परुषेण नारीं वाञ्छन्ति ये नूनमपण्डितास्ते ॥ ६ ॥

दरिद्रस्य द्विभार्यत्वं पथि क्षेत्रं द्विधा कृषिः ।प्रातिभाव्यं च साक्षित्वं पञ्चानर्थास्स्वयंकृताः ॥ ७ ॥

यस्य माता गृहे नास्ति भार्या चाप्रियभाषिणी ।अरण्यं तेन गन्तव्यं यथारण्यं तथा गृहम् ॥ ८॥

सन्देहं स्वल्पमाश्रित्य साधवो यान्ति दूष्यताम् ।रात्रौ वल्मीकसम्पर्कात् रज्जुस्सर्पायते खलु ॥ ९ ॥

हतं वित्तमदानेन हता नारी निरङ्कुशा ।ब्रह्मस्वेन हतो राजाऽनग्निना ब्राह्मणो हतः ॥ १० ॥

आलस्येन हता विद्या आलापेन कुलाङ्गना ।अल्पबीज हतं क्षेत्रं हतं सैन्यमनायकम् ॥ ११ ॥

तत्त्वज्ञस्य तृणं शास्त्रं वीरस्य रमणी तृणम् ।विरक्तस्य तृणं नारी निःस्पृहस्य नृपास्तृणम् ॥ १२ ॥

किं पौरुषैस्त्यक्तपरोपकारैःसौभाग्यहीनैरपि किं सुरूपैः ।किं वा धनैस्सद्विनियोगशून्यैःवाग्भिश्च किं विष्णुकथाविरक्तैः (क्तौ?) ॥ १३ ॥

अर्थेन किं कृपणहस्तगतेन तेनरूपेण किं गुणपराक्रमवर्जितेन ।ज्ञानेन किं बहुजनैः कृतमत्सरेणमित्रेण किं व्यसनकालपराङ्मुखेन ॥ १४ ॥

सूर्योदयस्फुरणहानि तमिस्रजालं सुस्निग्धबन्धुजनदर्शनहानि दुःखम् ।नारीकटाक्षपतनावधि पुंसि धैर्यं नारायणस्मरणपर्यवसायि पापम् ॥ १५ ॥

यस्तु पर्यटते देशान् यस्तु सेवेत पण्डितान् ।तस्य विस्तारिता बुद्धिः तैलबिन्दुरिवाम्भसि ॥ १६ ॥

स्नानमूलमिदं कर्म कृषिमूलमिदं धनम् ।आज्ञामूलमिदं राज्यं पत्नीमूलमिदं गृहम् ॥ १७ ॥

यत्र विद्यागमो नास्ति यत्र नास्ति धनागमः ।यत्र देहसुखं नास्ति न तत्र निमिषं वसेत् ॥ १८ ॥

लक्ष्मीश्चेन्न सरस्वती तदुभयं यद्यस्ति नोदारतातत्रापि त्रितयं घटेत कतिचित्पुण्यैरगण्यैरपि ।सौजन्यं न विजृम्भते तदपि चेन्नास्त्येव धर्मे मतिःतत्सर्वं जगदीश्वरस्य कृपया त्वय्येव सन्दृश्यते ॥ १९ ॥

सरस्वती स्थिता वक्त्रे लक्ष्मीर्वक्षसि ते स्थिता ।कीर्तिः किं कुपिता राजन्! येन देशान्तरं गता ॥ २० ॥

श्रुत्वा च दूरे भवदीयकीर्तिं कर्णौ च तुष्टौ न तु चक्षुषी मे ।तयोर्विवादं परिहर्तुकामः समागतोऽहं भवदीक्षणाय ॥ २१ ॥

यो न ददाति न भुङ्क्ते विभवे सति तस्य तद्द्रव्यम् ।तृणकृतकृत्रिमपुरुषो [ऽयं] रक्षति सस्यमिव परस्यार्थे ॥ २२ ॥

चकोरा इव शीतांशुं चातका इव तोयदम् ।चञ्चरीका इवाम्भोजं द्रष्टुं त्वामुत्सुका वयम् ॥ २३ ॥

को वा जन्मान्तरे पूर्वं धर्मस्सम्पादितो मया ।यत्सतां दर्शनं प्राप्तं सर्वस्फीतफलप्रदम् ॥ २४ ॥

इयमेव हि सत्त्वशालि‍नां महतां कापि कठोरचित्तता ।उपकृत्य भवन्ति दूरतः परतः प्रत्युपकारशङ्कया ॥ २५ ॥

उदये सविता ताम्रः ताम्र एवास्तमेति च ।सम्पद्विपदवस्थासु महतामेकरूपता ॥ २६ ॥

किं वात्र चित्रं यत्सन्तः परानुग्रहतत्पराः ।न हि स्वदेहशैत्याय जायते चन्दनद्रुमः ॥ २७ ॥

साधोः परुषवाक्येन मनो नो याति विक्रियाम् ।न हि तापयितुं शक्यः सागराम्भस्तृणोल्कया ॥ २८ ॥

प्रसादो यस्य वदने कृपा यस्यावलोकने ।वचने यस्य माधुर्यं स साक्षात्पुरुषोत्तमः ॥ २९ ॥

कुपितोऽपि गुणायैव गुणवान्भवति ध्रुवम् ।स्वभावमधुरं क्षीरं मथितं हि रसोत्तरम् ॥ ३० ॥

गुणाः कुर्वन्ति दूतत्वं सदुक्त्या सारवेदिनः ।केतकीगन्धमाघ्राय स्वयमायान्ति षट्पदाः ॥ ३१ ॥

सन्त एव सतां नित्यमापत्तरण हेतवः ।गजानां पङ्कलग्नानां गजा एव धुरन्धराः ॥ ३२ ॥

कराद्गलितखाद्यस्य का हानिः करिणो भवेत् ।पिपीलिका तु तेनैव बिभर्ति स्वकुटुम्बकम् ॥ ३३ ॥

सत्सु कार्यवतां पुंसामलमेवाग्रतस्स्थितिः ।वाग्वृत्तिरधिका सा चेत्करोत्युभयलाघवम् ॥ ३४ ॥

प्रसादो निष्फलो यस्य कोपश्चास्ति निरर्थकः ।न तं भर्तारमिच्छन्ति षण्डं पतिमिव स्त्रियः ॥ ३५ ॥

सविघे निवसेन्मुहुर्बुधानां मतिमन्दोऽपि भवेदगाधसत्त्वः ।मलयाचलकल्पिताधिवासः पिचुमन्दोऽपि पटीरतां प्रयाति ॥ ३६ ॥

महान्त एव तुष्यन्ति सदुक्त्या सारवेदिनः ।स्वल्पाः कूपाः प्रवर्धन्ते ज्योत्स्नया किं समुद्रवत् ॥ ३७ ॥

अपि सर्वविदो न शोभते वचनं श्रोतरि बोधवर्जिते ।परिणेतरि नष्टलोचने सफलः किन्नु कलत्रविभ्रमः ॥ ३८ ॥

अव्युत्पन्ने श्रोतरि वक्तृत्वमनर्थकं पुंसाम् ।नेत्रविहीने भर्तरि लावण्यमनर्थकं स्त्रीणाम् ॥ ३९ ॥

यो यत्र सततं भुङ्क्ते यत्र याति निरन्तरम् ।स तत्र लघुतामेति बृहस्पतिसमो बुधः ॥ ४० ॥

नाभ्युत्थानक्रिया यत्र नालापो मधुराक्षरम् ।गुणदोषकथा नैव स स्वर्गोऽपि न गम्यताम् ॥ ४१ ॥

अहो दुर्जनसर्पस्य सर्पस्य महदन्तरम् ।कर्णमन्यस्य दशति अन्यः प्राणैः वियुज्यते ॥ ४२ ॥

करोति स्वमुखेनैव बहुधान्यस्य खण्डनम् ।नमः पतनशीलाय खलाय मुसलाय च ॥ ४३ ॥

उच्चासनगतो नीचः नीच एव न चोत्तमः ।प्रासादशिखरस्थोऽपि काकः किं गरुडायते ॥ ४४ ॥

उत्तमैस्स्वीकृतो नीचः नीच एव न चोत्तमः ।भैरवाधिष्ठितश्श्वा तु कदाचिन्न तु केसरी ॥ ४५ ॥

असतां धर्मबुद्धिश्चेत् सतां सन्तापकारणम् ।उपोषितस्य व्याघ्रस्य पारणं पशुमारणम् ॥ ४६॥

यथा गजाः परिश्रान्ताः तरुच्छायां समाश्रिताः ।विश्राम्य तद्द्रुमं घ्नन्ति तथा नीचसमागमः ॥ ४७ ॥

लघुना सह संवासो लाघवस्यैव कारणम् ।शुष्कालाबोश्च संसर्गात् लोहमुत्प्लवतेऽम्भसि ॥ ४८ ॥

अहमिहैव वसन्नपि तावकः त्वमपि तत्र वसन्नपि मामकः ।न तनुसङ्गम एव (सु)सङ्गमः हृदयसङ्गम एव (सु)सङ्गमः ॥ ४९ ॥

दूरस्थोऽपि न दूरस्थो यो यस्य हृदये वसेत् ।यो यस्य हृदये नास्ति समीपस्थोऽपि दूरतः ॥ ५० ॥

मातेव रक्षति पितेव हिते नियुङ्क्तेकान्तेव चाभिरमयत्यपनीय खेदम् ।कीर्तिं च दिक्षु विमलां वितनोति लक्ष्मींकिं किं न साधयति कल्पलतेव विद्या ॥ ५१ ॥

संभ्रमस्नेहमाख्याति वपुराख्याति भोजनम् ।आचारः कुलमाख्याति देशमाख्याति भाषणम् ॥ ५२ ॥

विद्याहीनस्य विप्रस्य विडम्बाय गुणान्तरम् ।परिधानविहीनस्य परिकर्मान्तरं तथा ॥ ५३ ॥

सदा वक्रस्सदा क्रूरः सदा पूजामपेक्षते ।कन्याराशिगतो नित्यं जामाता दशमो ग्रहः ॥ ५४ ॥

अल्पाश्रयं समासाद्य महानप्यल्पको भवेत् ।गजेन्द्रः पर्वताकारो यथा दर्पणमाश्रितः ॥ ५५ ॥

असहायस्समर्थोऽपि तेजस्वी किं करिष्यति ।रामस्सुग्रीवसाहाय्यात् लङ्कां निर्दग्धवान्पुरा ॥ ५६ ॥

अस्त्यद्यापि चतुस्समुद्रपरिखापर्यन्तमुर्वीतलंसन्त्यन्येऽपि विदग्धकेलिरसिकाः केचित्क्वचिद्भूभुजः।एकस्तत्र निरादरो यदि भवेत् अन्यो भवेत्सादरःवाग्देवी वदनाम्बुजे यदि भवेत् को नाम दीनो जनः ॥ ५७ ॥

पात्रमपात्रीकुरुते दहति गुणं स्नेहमाशु नाशयति ।अमले मलं नियच्छति दीपज्वालेव खलजने मैत्री ॥ ५८ ॥

चिन्तासमं नास्ति शरीरशोषणं क्षुधासमं नास्ति शरीरपीडनम् ।मातुस्समं नास्ति शरीरपोषणं विद्यासमं नास्ति शरीरभूषणम् ॥ ५९ ॥

वितरति फणिलोकं विद्रुतानां नृपाणा-ममरभुवनलक्ष्मीमाहवे सम्मुखानाम् ।अपि च पदनतानामाधिपत्यं जगत्यांकिमिह वितरणं ते कीर्तयामि क्षितीन्द्र ॥ ६० ॥

महतामवलोकनं परं क्षणमात्रेण फलं प्रदास्यति ।नहुषो विजहौ भुजङ्गतां यदुसूनोरवलोकनेन यत् ॥ ६१ ॥

अन्यत्र भीष्मानाङ्गेयात् अन्यत्र च हनूमतः ।.हरिणीखुरमात्रेण चर्मणा मोहितं जगत् ॥ ६२ ॥

उत्कृष्टमध्यमनिकृष्टजनेषु मैत्री यद्वच्छिलासु सिकतासु जलेषु रेखा ।वैरं क्रमादधममध्यमसज्जनेषु यद्वच्छिलासु सिकतासु जलेषु रेखा ॥ ६३ ॥

विश्वामित्राश्वपश्वादीन् (?) पारयत्यप्सु कर्दमे ।वार्धक्ये तमसि श्रान्ते यष्टिरिष्टेव सुप्रजाः ॥ ६४ ॥

पापिनां पापगणनां यः करोति नराधमः ।सत्यं चेदर्घमाप्नोति मिथ्या चेद् द्विगुणं भवेत् ॥ ६५ ॥

अन्नदाहे हरेन्मांसमम्बुदाहे च शोणितम् ।कामदाहे हरेन्नेत्रमनिद्रा रोगकारिणी ॥ ६६ ॥

तलोदरीणां तरुणीमणीनांतटाकजं तालपयोधराणाम् ।ताद्रूप्यमाप्तुं तरुणैः (तरणौ?) तदास्यं (स्यैः?)तपः परं तामरसं तनोति ॥ ६७ ॥

दिव्यं चूतफलं प्राप्य गर्वं नायाति कोकिल: ।पीत्वा कर्दमपानीयं भेको बकबकायते ॥ ६८ ॥

वित्तेन हीनं पुरुषं त्यजन्ति पुत्राश्च दाराश्च सहोदराश्च ।तं वित्तवन्तं पुनरेव यान्ति तस्मात्तु वित्तं पुरुषस्य बन्धुः ॥ ६९ ॥

वाङ्माधुर्य्यात्सर्वलोकप्रियत्वं वाक्पारुष्यात्सर्वलोकापकारी ।किं वा लोके कोकिलेनोपनीतं को वा लोके रासभेनापराधः ॥ ७० ॥

हंसो विभाति सरसीरुहबृन्दमध्येसिंहो विभाति हिमवगिरिगह्वरेषु ।जात्यो विभाति तुरगो रणरङ्गमध्येविद्वान् विभाति पुरुषेषु विचक्षणेषु ॥ ७१ ॥

किं केतकी फलति किं पनसस्य पुष्पंकिं नागवल्लयपि तु पुष्पफलैरुपेता ।कस्यापि कोऽप्यतिशयोऽस्ति न ( स?) येन सद्भिःसङ्ग्रा(गृ?)ह्यते जगति याति यतः प्रतीतिः (तिम्?) ॥ ७२ ॥

विद्वानेव विजानाति विद्वज्जनपरिश्रमम् ।न हि वन्ध्या विजानाति गुर्वी प्रसववेदनाम् ॥ ७३ ॥

अल्पीयसामेव हि जन्मभूमेःत्यागप्रमादो विदुषां न चास्ति ।अब्धेरुपेता मणयो भजन्तेराज्ञां शिरः काकमुखानि भेकाः ॥ ७४ ॥

अन्तस्सन्तोषचित्तानां संपदस्ति पदे पदे ।अन्तर्मलिनचित्तानां सुखं स्वप्नेऽपि दुर्लभम् ॥ ७५ ॥

नक्रस्स्वस्थानमासाद्य गजेन्द्रमपि कर्षति ।स एव प्रच्युतस्स्थानात् शुनापि परिभूयते ॥ ७६ ॥

पुत्रं च धर्मविमुखं भार्यां चाप्रियवादिनीम् ।अब्रह्मण्यं च राजन्यं त्यजेत्सद्योऽन्यथा पतेत् ॥ ७७ ॥

वैद्यं पापरतं नटं कुनृपतिं स्वाध्यायहीनं द्विजंयुद्धे कापुरुषं हयं गतरयं क्रुद्धं परिव्राजकम् ।राजानं च कुमन्त्रिभिः परिवृतं देशं च सोपप्लवंभार्या यौवनगर्वितां पररतां मुञ्चन्ति शीघ्रं बुधाः ॥ १८ ॥

कृपादीनं त्यजेदर्थं निर्वेदं ब्राह्मणं त्यजेत् ।त्यजेत्क्रुद्धमुखीं भार्यां ज्ञानहीनं गुरुं त्यजेत् ॥ ७९ ॥

मुक्ताफलैः किं वनमर्कटस्य मृष्टान्नदानेन तु गर्दभस्य ।अन्धस्य दीपाद्बधिरस्य गीतात् मूर्खस्य किं धर्मकथाप्रसङ्गैः ॥ ८० ॥

सर्वौषधीनामुदकं प्रधानं सर्वे (षण्णां?) रसानां लवणं प्रधानम् ।सर्वेन्द्रियाणां नयनं प्रधानं भवेन्नदीनामुदकं प्रधानम् ॥ ८१ ॥

आशाया दासा ये दासास्ते सर्वलोकस्य ।आशा दासी येषां तेषां दासायते लोकः ॥ ८२ ॥

महत्सन्दर्शने प्राप्ते समस्तनियमैरलम् ।तालवृन्तेन किं कार्य पार्श्वस्थे मलयानिले ॥ ८३ ॥

वक्रापि पङ्किलभवापि दुरासदापिव्यालाश्रितापि विफलापि सकण्टकापि ।गन्धेन बन्धुरसि केतकि सर्वजन्तोःएको गुणः खलु निहन्ति समस्तदोषान् ॥ ८४ ॥

सद्वृत्तश्शुचिरङ्कवल्कलधरस्स्नातोद्गतस्सागरात्प्रोञ्छन् ध्वान्तमधः करैर्द्विजपतिः देवानपि प्रीणयन् ।यत्कोकान् रमणीभिरेष रहयन्नु (त्यु?) त्काननेनैनसाप्राप्नोति स्वकलावि(यो)गमहता(मथवा?) दोषोबलीयान्गुणः( णात्) ॥ ८५ ॥

अखण्डितं च क्रमुकं चूर्णं तु रसवर्जितम् ।भूमौ निपतितं पत्रं शक्रस्यापि श्रियं हरेत् ॥ ८६ ॥

अनिधाय मुखे पत्रं प्रगे खादति यो नरः ।सप्तजन्मदरिद्रत्वमन्ते विष्णुस्थितिश्च न ॥ ८७ ॥

श्रीमतो भिक्षुकस्यापि हृद्यं वैवाहिकं गृहम् ।क्षीरार्णवे हरिश्शेते हरश्शेते महोदधौ (हिमालये?) ॥ ८८ ॥

यश्च निम्बं परशुना यश्चैनं मधुसर्पिषा ।यश्चैनं गन्धमाल्याद्यैस्सर्वस्य कटुरेव सः ॥ ८९ ॥

परैरालिङ्गिता यान्ति प्रस्खलन्ति पदे पदे ।अव्यक्तानि च भाषन्ते धनिनो मद्यपा इव ॥ ९० ॥

दुर्जनस्सज्जनात्पूर्वं पूज्यतां यातु तेन किम् ।गुदं प्रक्षालनात्पूर्वमाननादधिकं किमु ॥ ९१ ॥

लुब्धस्य वित्तं रणशूरशस्त्रं पतिव्रतायाः कुचकुम्भमध्यम् ।व्याघ्रस्य चर्म शबरी (चमरं?) मृगाणामेतानि (?) दत्तं (दग्धं?)मरणान्तकाले ॥ ९२ ॥

असभ्यः पिशुनश्चैव कृतघ्नो दीर्घवैरिणः (रक:?) ।चत्वारः कर्मचण्डालाः जातिचण्डालपञ्चमः (माः? ) ॥ ९३ ॥

दृष्टिपूतं न्यसेत्पादं वस्त्रपूतं जलं पिबेत् ।सत्यपूतां वदेद्वाणीं श्रद्धापूतं धनं दिशेत् ॥ ९४ ॥

अधोमुखस्स्वयं रन्ध्री रन्ध्रान्वेषणतत्परः ।लालनाद्वृद्धिमाप्नोति शिश्नप्रायो हि दुर्जनः ॥ ९५ ॥

तित्तिरिश्च वराहश्च महिषः कुञ्जरस्तथा ।सेनापत्येन (-पतिश्च ?) राजानं (-जा च?) षडेतेस्वर्ग(स्वैर?)गामिनः ॥ ९६ ॥

सम्मुखात्सूर्यः सुप्रीतः भाषणेन सरस्वती ।खागतेनाग्निः सुप्रीतः आसनेन शतक्रतुः ॥ ९७ ॥

दशवत्ससमा धेनुः दशधेनुसमो वृषः ।दशोक्षकसमो दन्ती दशदन्तिशत(समः) क्रतुः ॥ ९८ ॥

दशक्रतुसमा कन्या दशकन्यासमा भुवः ।भूमेर्दानात्परं नास्ति विद्यादानं ततोऽधिकम् ॥ ९९ ॥

अल्पप्रभोस्तु सेवायां भुक्तिमात्रं प्रयोजनम् ।अनुग्रहम( ग्रहे त्व?)जामूल्यं निग्रहं ( हे? ) प्राणसङ्कटम् ॥ १०० ॥

जलूकं कृत्त (रक्त?) साध्यं च ज्वरसाध्यं च लङ्घनम् ।वमनं कफसाध्यं च पित्तसाध्यं विरेचनम् ॥ १०१॥

उत्साहसम्पन्नमदीनसत्त्वं क्रियाविधिज्ञं व्यवसायिनं च ।शूरं कृतज्ञं दृढसौहृदं च लक्ष्मीस्खयं वाञ्छति वासहतोः ॥ १०२ ॥

सर्ववाद्यमयी घण्टा सर्वद्रव्यमयं जलम् ।सर्वपुष्पमयी दूर्वा सर्वदेवमयो हरिः ॥ १०३ ॥

मातृहीनशिशुजीवनं वृथा शान्तिहीनतपसः फलं वृथा ।कान्तिहीननवयौवनं वृथा दन्तहीनरसभोजनं वृथा ॥ १०४ ॥

करानीतं पटानीतं स्त्रिया नीतं तथैव च ।एरण्डपत्रैरानीतं देवतानां च नार्हति ॥ १०५ ॥

आरोग्यं भास्करादिच्छेत् श्रियमिच्छेद्धुताशनात् ।ज्ञानं महेश्वरादिच्छेत् मोक्षमिच्छेज्जनार्दनात् ॥ १०६ ॥

न ह्यम्मयानि तीर्थानि न देवा मृच्छिलामयाः ।ते पुनन्त्युरुकालेन दर्शनादेव साधवः ॥ १०७ ॥

कुभोजनं चोष्णतया विराजते कुवस्त्रता शुभ्रतया विराजते ।दरिद्रता धीरतया विराजते कुरूपिता शीलतया विराजते ॥ १०८ ॥

हंसो न भाति बलिभोजनबृन्दमध्येगोमायुमण्डलगतो न विभाति सिंहः ।जात्यो न भाति तुरगः खरयूथमध्येविद्वान्न भाति पुरुषेषु निरक्षरेषु ॥ १०९ ॥

काव्यैरुपहता वेदाः पुत्रा जामातृभिर्हताः ।अश्वैरुपहता गावः पण्यस्त्रीभिः कुलाङ्गनाः ॥ ११० ॥

युक्तियुक्तमुपादेयं वचनं बालकादपि ।अन्यद्दुष्टमिव त्याज्यमप्युक्तं पद्मजन्मना ॥ १११ ॥

किंक्षणस्य कुतो विद्या किं(क)णस्य कुतो धनम् ।क्षणशः कणशश्चैव विद्यामर्थं च साधयेत् ॥ ११२ ॥

आयं पश्यन् व्ययं कुर्वन्(र्यात्?) आयादल्पतरं व्ययम् ।आयाभावे व्ययं कुर्वन् कुबेरोऽपि विनश्यति ॥ ११३ ॥

वरं दरिद्रोऽपि विचक्षणो जनो न चार्थवान् विश्रुतजातिवर्जितः ।सलोचनः क्षीणपथो (पटो?) वि (ऽपि?) शोभते न नेत्रहीनःशकटै(कटकै?)रलङ्कृतः ॥ ११४ ॥

सहोक्तिप्रत्युक्तिस्सरससहितैस्साक्षरजनैःप्रभोर्भावज्ञस्य प्रभवितुरुदारस्य भजनम् ।परीरम्भः कुम्भप्रतिभटकुचानां मृगदृशा-मसारे संसारे जगति खलु सारत्रयमिदम् ॥ ११५ ॥

इह भोगं यशस्त्रीति(ःप्रीतिं?) सभासु बहुमान्यताम् ।दद्यात्परत्र सुगतिं विद्याधनमनुत्तमम् ॥ ११६ ॥

अनक्षरज्ञेन जनेन सख्यं संभाषणं दुष्प्रभुसेवनं च ।आलिङ्गनं लम्बपयोधराणां प्रत्यक्षदुःखं त्रयमेव भूमौ ॥ ११७ ॥

न चोरहार्यं न च राजहार्यंविदेशयाने न च भारकार्यम् ।व्यये कृते नित्यमुपैति नित्यम् (वृद्धिं)विद्याधनं सर्वधनप्रधानम् ॥ ११८ ॥

अनन्तशास्त्रं बहु वेदितव्यम् अल्पश्च कालो बहवश्च विघ्नाः ।यत्सारभूतं तदुपासितव्यं हंसो यथा क्षीरमिवाम्बुमिश्रम् ॥ ११९ ॥

सिद्धमन्नं फलं पक्कं नारीप्रथमयौवनम् ।सुभाषितं च ताम्बूलं सद्यो गृह्णाति बुद्धिमान् ॥ १२० ॥

चोरद्रव्यविभागं च दूतद्रव्यं सुभाषितम् ।उत्क्रोशं (त्कोचं) प्रतिदानं च सद्यो गृह्णाति बुद्धिमान् ॥ १२१ ॥

सुभाषितपरिभ्रष्टं ताम्बूलरसवर्जितम् ।यन्मुखं वेदविभ्रष्टं तन्मुखं बिलमुच्यते ॥ १२२ ॥

परोपकृतिशीलानामपि(वि)दूरे हि सम्पदः ।मथ्नन् सुरार्थमम्भोधिं श्रियं लेभे परः पुमान् ॥ १२३ ॥

वेदविद्याव्रतस्नाते शिष्टे च गृहमागते ।नन्दन्त्योषधयस्सर्वा यास्यामः परमां गतिम् ॥ १२४ ॥

नष्टशौचे व्रतभ्रष्टे विप्रे वेदविवर्जिते ।रोदित्यन्नं हि दातव्यं किं मया दुष्कृतं कृतम् ॥ १२५ ॥

कदाचित्कवचं भेद्यं नाराचेन शरेण वा ।अपि वर्षशताघाते ब्राह्मणाशीर्न भिद्यते ॥ १२६ ॥

तैलाभ्यङ्गं द्विजोच्छिष्टं विप्राणामङ्गमर्दनम् ।गवां कण्डूयमानेन (नं चैव?) कोटियज्ञफलं लभेत् (लप्रदम्?) ॥ १२७ ॥

विषस्य तैलस्य न किञ्चिदन्तरंमृतस्य सुप्तस्य न किञ्चिदन्तरम् ।ऋणस्य दासस्य न किञ्चिदन्तरंद्विजस्य दैवस्य न किञ्चिदन्तरम् ॥ १२८ ॥

पङ्कजं च पलाशं च नद्यां च करवीरकम् ।चम्पकं पाटली चैव नीलोत्पलमिति स्मृतम् ॥ १२९ ॥

अहिंसा प्रथमं पुष्पं द्वितीये (पुष्पमि)न्द्रियनिग्रहम्(हः) ।तृतीयं तु दया पुष्पं तुरीयं दानपुष्पकम् ॥ १३० ॥

पञ्चमं शीलपुष्पं च षष्ठं कोपस्य निग्रहः ।सप्तमं सत्यपुष्पं च अष्टमं विष्णुदर्शनम् ॥ १३१ ॥

मात्रा विहीनस्तु रसैर्विनष्टः पित्रा विहीनस्तु कलाविनष्टः ।भ्रात्रा विहीनस्तु बलैर्विनष्टः दारैर्विहीनस्तु शरीरनष्टः ॥ १३२ ॥

सम्पत्सु महतां चित्तं भवत्युत्पलकोमलम् ।आपत्सु च महाशैलशिलासङ्घातकर्कशम् ॥ १३३ ॥

अद्यापि नोज्झति हरः किल कालकूटकूर्मो बिभर्ति धरणीं खलु पृष्ठभागे ।अम्भोनिधिर्वहति दुस्सहवाडवाग्नि-मङ्गीकृतं सुकृतिनः परिपालयन्ति ॥ १३४ ॥

बहवः फणिनो लोके भेकभक्षणतत्पराः ।एक एव हि शेषोऽयं धरणीधरणक्षमः ॥ १३५ ॥

चन्द्रः क्षयी प्रकृतिवक्रतनुः कलङ्कीदोषाकरः स्फुरति मित्रविपत्तिकाले ।हाहा तथापि शिरसा प्रियते हरेणनैवाश्रितेषु महतां गुणदोषचिन्ता ॥ १३६ ॥

उड्डुगणपरिवारो नायकोऽप्योषधीना-मयममृतशरीरः कान्तियुक्तोऽपि चन्द्रः ।भवति विगतरश्मिर्मण्डलं प्राप्य भानोःपरसदननिविष्टः को लघुत्वं न याति ॥ १३७ ॥

पापात् निवारयति योजयते हितायगुह्यं च गूहति गुणान्प्रकटीकरोति ।आपद्गतं च न जहाति ददाति कालेसन्मित्रलक्षणमिदं प्रवदन्ति सन्तः ॥ १३८ ॥

अब्धी रत्नमधो धत्ते धत्ते च शिरसा तृणम् ।अब्धेरेव हि दोषोऽयं रत्नं रत्नं तृणं (तृणम्) ॥ १३९ ॥

स्वयममृतनिधानो नायकोऽप्योषधीनांशतभिषगनुयातश्शम्भुमूर्द्धावतंसः ।परिहरति न चैनं राजयक्ष्मा शशाङ्कंहतविधिपरिपाकः केन वा लङ्घनीयः ॥ १४० ॥

दाता न दापयति दापयिता न दत्तेयो दानदापनपरो मधुरं न वक्ति ।तद्दानदापनमनोहरभाषणानित्रीण्यप्यमूनि खलु सत्पुरुषेषु भान्ति ॥ १४१ ॥

अनक्षरं यस्य जनस्य भाषणम् अनादरं यस्य प्र(वि?)भुत्वसेवनम् ।आलिङ्गनं लम्बपयोधराणां प्रत्यक्षदुःखं त्रयमेव भूमौ ॥ १४२ ॥[^]१

चिन्तायाश्च चितायाश्च बिन्दुमात्रं विशेषतः ।चिता दहति निर्जीवं चिन्ता जीवन्तमप्यहो ॥ १४३ ॥

बृहत्यां च युवत्यां च सर्वाङ्गं मधुरायते ।तयोरपि विशेषेण नालमूलोरुमूलयोः ॥ १४४ ॥

अर्थेन किं कृपणहस्तमुपागतेनशास्त्रेण किं चलधिया भृशमादृतेन ।रूपेण किं गुणसमूहविवर्जितेनस्नेहेन किं व्यसनकालपराङ्मुखेन ॥ १४५ ॥

प्राणमेव परित्यज्य मानमेवाभिरक्षतु ।अनित्यम(श्चा)ध्रुवं(वः) प्राणं(णो) मानमाचन्द्रतारकम् ॥ १४६ ॥

कामपि धते सूकररूपी कामपि रहितामिच्छति भूपः ।केनाकारि (च) मन्मथजननं केन विराजति तरुणीवदनम् ॥ १४७ ॥॥ कुङ्कुमेन ॥

आत्मबुद्ध्या सुखीभूया गुरुबुद्ध्या विशेषतः ।बहुबुद्ध्या विनाशस्स्यात्स्त्रीबुद्ध्या प्रलयो भवेत् ॥ १४८ ॥

त्रिभिर्वैर्षैस्त्रिभिर्मासैस्त्रिभिःपक्षैस्त्रिभिर्दिनैः ।अत्युत्कटैः पुण्यपापैरिहैव फलमश्नुते ॥ १४९ ॥

ब्राह्मणानामसंघातात् सर्पाणामतिनिद्रया ।गजानां बुद्धिदौर्बल्यात् जगज्जीवति निर्भयम् ॥ १५० ॥

स्वदत्तां परदत्तां वा यो हरेत्तु वसुन्धराम् ।षष्टिवर्षसहस्राणि विष्ठायां जायते कृमिः ॥ १५१ ॥

अधर्मादार्जितं द्रव्यमल्पकालं तु तिष्ठति ।ततस्सपत्नमयते समूलं तेन नश्यति ॥ १५२ ॥

अनारम्भो मनुष्याणां प्रथमं बुद्धिलक्षणम् ।आरम्भस्यान्तगमनं द्वितीयं बुद्धिलक्षणम् ॥ १५३ ॥

सर्वज्ञमज्ञं च वदन्ति लोके सन्तस्तदा (सदा?) तस्य चरित्रलोकात् ।न हि स्वयं वक्तुमलं समर्थः को वा चरेत्कुत्सितवृत्तिमार्यः ॥ १५४ ॥

केचिज्जनाः पण्डितमानिनो हि भवन्ति दुर्युक्तिकथाप्रसङ्गे ।क्षणार्द्धमप्यूहति सच्चरित्रं श्लाघ्यं विदुस्सत्पुरुषः (षं?) स्वबुद्धया ॥ १५५ ॥

कटीतटानि कुञ्जेषु सञ्चरन्वातकुञ्जरः ।हे(ए)रण्डतैलसिंहस्य गन्धमाघ्राय धावति ॥ १५६ ॥

हंससम्पदवतंसितं सरःस्वीकृतं सुभगमानिभिर्बकैः ।द्यौ(ः) मणि(?) घुमणिभूषित (ता?) क्षण-ज्योतिषेति हसितं नु कैतकैः ॥ १५७ ॥

अध्वा जरा मनुष्याणामनध्वा वाजिनां जरा ।अमैथुनं जरा स्त्रीणां वस्त्राणामातपो जरा ॥ १५८ ॥

पिता च ऋणवान् शत्रु: माता च व्यभिचारिणी ।भार्या रूपवती शत्रुः पुत्रश्शत्रुरपण्डितः ॥ १५९ ॥

द्रविणमापदि भूषणमुत्सवेशरणमाहवे(मात्मभये) निशि दीपिका ।बहुविधाभ्युपकारविधिक्षमो(भवति) कोऽपि भवानिव सन्मणिः ॥ १६० ॥

कच्चित्सहस्रान्मूर्खाणामेकमिच्छसि पण्डितम् ।पण्डितो ह्यर्थकृच्छ्रेषु कुर्यान्निःश्रेयसं महत् ॥ १६१ ॥

एकः खलोऽपि यदि नाम भवेत्सभायांव्यर्थीकरोति विदुषामखिलं प्रयासम् ।एकाऽपि पूर्णमुदरं मधुरैः पदार्थैःआलोड्य रेचयति हन्त न मक्षिका किम् ॥ १६२ ॥

महाराज श्रीमन् जगति यशसा ते धवलितेपयःपारावारं परमपुरुषोऽयं मृगयते ।कपर्दी कैलासं कुलिशभृदभौमं करिवरंकलानाथं राहुः कमलभवनो हंसमधुना ॥ १६३ ॥

अपूर्वेयं धनुर्विद्या भवतश्शिक्षिता कुतः ।मार्गणौघस्समायाति गुणो याति दिगन्तरम् ॥ १६४ ॥

नाविद्यमानं कर्णोऽपि ददातीति मया श्रुतम् ।अभयेन भयं दत्तमरातिभ्यः कथं त्वया ॥ १६५ ॥

राजन् कनकवर्षाणि त्वयि सर्वत्र वर्षति ।अभाग्यच्छत्रसञ्छन्ने मयि नायान्ति बिन्दवः ॥ १६६ ॥

ईशस्य कण्ठलग्नोऽपि वासुकिर्वायुभोजनः ।महतां स्थानमाश्रित्य फलं भाग्यानुसा(रतः?) ॥ १६७ ॥

सर्वदा सर्वदोऽसीति मिथ्या त्वं कथ्यसे बुधैः ।नारयो लेभिरे पृष्ठं न वक्षः परयोषितः ॥ १६८ ॥

त्वयि दातरि पृथ्वीश रणे वितरणेऽपि च ।पुनर्देहीति वचनं न प्रत्यर्थिनि नार्थिनि ॥ १६९ ॥

सर्वज्ञ इति लोकोऽयं भवन्तं भाषते मृषा ।पदमेकं न जानीषे वक्तुं नास्तीति याचके ॥ १७० ॥

राजन् दौवारिकादेव प्राप्तवानस्मि वारणम् ।मदवारणमिच्छामि त्वत्तोऽहं पृथिवीपते ॥ १७१ ॥

साहित्यार्णवकर्णधारकरुणापीयूषवारांनिधेविद्वञ्चातकवारिवाह कमलापर्यङ्कपङ्केरुह ।त्वां केनोपमिमीमहे त्रिजगति प्राप्तप्रकर्षैः गुणैःतुल्यं ते नरसिंह पार्थिव वयं कुत्रापि न प्राप्नुमः ॥ १७२ ॥

चन्द्रस्येव तवोदयेन महती श्रीश्चन्द्रिका वर्धतां(द्वे)ष्टारश्शलभीभवन्तु भवतः तीव्रप्रतापानले ।त्वद्दोर्दण्डमहाभुजङ्गशिरसि स्थेयादनन्ता चिरंदिङ्कारीकुचमण्डले तव यशःपूरो वि (ऽपि ) हारायताम् ॥ १७३॥

स्याद्राजा यदि सुन्दरो नहि यदि स्यात्सुन्दरो निर्गुणःस्याच्चेत्पूर्णगुणो बलेन रहितः स्याच्चेद्बली कातरः ।वीरश्चेद्विनयोज्झितः (सविनयः) स्याच्चैन्न दानोत्सुकःस्याद्राजा (द्दाता?) यदि नातिलोक(भ?)विमुखं(खः?)त्वं चेद्गुणानां निधिः(?) ॥ १७४ ॥

छायाभिः प्रथमं ततश्च कुसुमैः पश्चात्फलैस्स्वादुभिःप्रीणात्येष तरुर्महानयमिति श्रान्तैस्समाश्रीयते ।को जानाति तदीयकोटरपुटे प्रत्यग्रहालाहल-ज्वालाजालजटालपाटलफणः क्रूरः फणी वर्तते ॥ १७५ ॥

निर्जितारिधरणीधरौ भुजौवर्जितान्यहरिणीदृशौ दृशौ ।यस्य दानमहिमाकरौ करौसंस्कृतार्थवचनोन्मुखं मुखम् ॥ १७६ ॥

गुणिनि गुणज्ञो रमते नागुण(शील)स्य गुणिनि परितोषः ।अलिरेति वनात्कमलं न दर्दुरस्त्वेकवासोऽपि ॥ १७७ ॥

असन्तुष्टो द्विजो नष्टः सन्तुष्टः क्षत्रियस्तथा ।सलज्जा गणिका नष्टा पण्यस्त्रीभिः (निर्लज्जा च?) कुलाङ्गना ॥ १७८ ॥

जिह्वा दग्धा परान्नेन हस्तो दग्धः परिग्रहात् ।मनो दग्धं परस्त्रीभिः ब्रह्मशापः कुतः कलौ ॥ १७९ ॥

अप्सु प्लवन्ते पाषाणा: मानुषा घ्नन्ति राक्षसान् ।कपयः कर्म कुर्वन्ति कालस्य कुटिला गतिः ॥ १८० ॥

मृद्विना मासशौचं स्यात्पक्षे होमः( मं?) तु वर्जयेत् ।उष्णोदकं सप्तरात्रं द्विजश्शूद्रत्वमाप्नुयात् ॥ १८१ ॥

नैकः पन्थानमागच्छेत् न वसेद्बामन्दिरे ।जनवास(-क्यं) च (न?) कर्तव्यं न स्त्रीवाक्यं कदाचन ॥ १८२ ॥

अन्नं मुक्तासुवर्णं द्रवगुणरहितास्वर्णपू(रू)पाश्च सूपाःसामोदाश्शाकभेदाः फलगुडमिलिताः पायसम्.... ।यावद्भोज्यं तदाज्यं दधि कठिनतरं नैकरूपास्त्वपूपाःभुज्यन्ते भूसुरौघैर्महति तव गृहे रामचन्द्रस्य तृप्त्यै ॥ १८३ ॥

अन्नं किंशुकपुष्पपुञ्जसदृशं पाषाणजालैर्युतंधूम्यं गन्धयुतं च जालमखिलं भग्नाश्च दन्तालयः ।आज्यं दूरतरं न चापि लवणं न श्रूयते तिन्त्रिणीभक्ष्याणां वचनं च नास्ति हि सखे तद्भोजनं वर्णये ॥ १८४ ॥

शाकैरनेकैर्नलभीमपाकैः सूपैरपूपैरमृतायमानैः ।आज्यप्रवाहैश्च दधिप्रवाहैः ते भुञ्जते मानवपुण्यवन्तः ॥ १८५ ॥

रवौ पुष्पं गुरौ दूर्वां भृगौ गोमयमेव च ।भौमे भूमिं विनिक्षिप्य तैलाभ्यङ्गं समाचरेत् ॥ १८६ ॥

को देशः कुत्र पुर्यां तव वसतिररे किं च गोत्रं च शाखाका ते किं नाम सत्यं वद किमु पठितं वेदशास्त्रं च किन्नु ।इत्थं पृष्टा धनाढ्यो वितरति च पुरः काचिकां (काकिणीं?) ब्राह्मणेभ्योहृष्टेभ्यस्सर्ववित्तं (वितरति हि भवान्?) दृष्टमात्रेण चित्रम् ॥ १८७ ॥

ज्ञानवृद्धास्तपोवृद्धाश्शीलवृद्धास्तथैव च ।सर्वे ते धनवृद्धस्य द्वारे तिष्ठन्ति किंकराः ॥ १८८ ॥

श्रुत्वा वेदमनेकशास्त्रपठनात्(नं?) किं तेन ज्ञानं विना (ज्ञानं विना तेन किं?)स्नानं तर्पणहोममप्यनुदिनं किं तेन दानं विना ।गीता(त्वा?) राख(ग)मनेकशास्त्र(ताल?)गणनं किं तेन कण्ठं विनाताम्बूलादि विभूषणैः (णं?) परिमलैः (लः?) किं तेन काव्यं [कान्तां?] विना ॥ १८९ ॥

माषो नं (न?) माषद्रव्यः (व्यं?) स्यात्सन्ध्यायामेव याचकः (सन्ध्याचमनवाचकः?) ।करान्तरस्थिता रेखामाषास्ताः परिकीर्तिताः ॥ १९० ॥

गोकर्णाकृतिहस्तेन माषमग्नजलं पिबेत् ।तन्न्यूनमधिकं पीत्वा सुरापानसमं पिबेत् (भवेत्?) ॥ १९१ ॥

शब्देनापः पयः पीत्वा शब्देन घृतपायसम् ।आपोशनं सोमपानं सुरापानसमं भवेत् ॥ १९२ ॥

अतिथिः द्वारि तिष्ठेत आपो गृह्णाति यो नर ।आपोशनं सुरापानमन्नं गोमांसभक्षणम् ॥ १९३ ॥

स्नाने दाने जपे होमे स्वाध्याये पितृतर्पणे ।एकवस्त्रो द्विजः कुर्यात् तत्सर्वं निष्फलं भवेत् ॥ १९.४ ॥

स्नानवस्त्रेण यो विप्रः शरीरं परिमार्जयेत् ।वृथा भवति तत्स्नानं पुनः स्नानेन शुध्यति ॥ १९५ ॥

स्वानं कृत्वार्द्रशिरसि (सा?) विण्मूत्रं सृजते यदि ।वृथा भवति तत्स्नानं पुनः स्नानेन शुध्यति ॥ १९६ ॥

रात्रौ भोजनकाले तु यदि दीपो विनश्यति ।पाणिभ्यां पात्रमादाय गायत्रीं मनसा स्मरेत् ॥ १९७ ॥

एकपङ्क्त्युपविष्टानां विप्राणां सहभोजने ।यद्येकोऽपि त्यजेदन्नं सर्वैरुच्छिष्टभोजनम् ॥ १९८ ॥

अग्निना भस्मना चैव स्तम्भेन च जलेन च ।अद्वारेणैव मार्गेण पङ्क्तिदोषो न विद्यते ॥ १९९ ॥

आपोशनमकृत्वा तु यश्चान्नं परिमर्दयेत् ।मर्दितं चापि तच्चान्नममेध्यं मनुरब्रवीत् ॥ २०० ॥

आसने पादमारोप्य यो भुङ्क्ते स द्विजाधमः ।मुखेन धमते चान्नं तुल्यं गोमांसभक्षणम् ॥ २०१ ॥

सर्वतीर्थमयी भूमिस्सर्वरत्नसमन्विता ।सर्वौषधिगुणोपेता किमर्थमुपलेपना(नम्?) ॥ २०२ ॥

इन्द्रस्य वज्रेण हतो वृत्रासुरमहायशाः ।मेदसा सर्वविच्छिन्नं तदर्थमुपलेपनम् ॥ २०३ ॥

चतुरश्रं ब्राह्मणस्य त्रिकोणं क्षत्रियस्य तु ।वैश्यस्य वर्तुलाकारं शूद्रस्याभ्युक्षणं तथा ॥ २०४ ॥

ब्रह्मा विष्णुश्च रुद्रश्च श्रीर्हुताशन एव हि ।मण्डलान्युपजीवन्ति तस्मात्कुर्वीत मण्डलम् ॥ २०५ ॥

यातुधानपिशाचाश्च क्रूराश्चैव तु राक्षसाः ।हरन्ति रसमन्नस्य मण्डलेन विवर्जितम् ॥ २०६ ॥

सदण्डं कदलीपत्रं वामभागाग्रं विन्यसेत् ।दक्षिणेऽग्रं समादाय भुक्त्वा चान्द्रायणं चरेत् ॥ २०७ ॥

आपोशनं चासनं च तैलाभ्यङ्गं तथैव च ।स्वयं करकृतं चैव आयुः श्रीपुत्रनाशनम् ॥ २०८ ॥

दीपप्रशमनं पुंसां स्त्रीणां कूष्माण्डखण्डनम् ।अचिरेणैव कालेन वंशच्छेदो भविष्यति ॥ २०९ ॥

अस्नाताशी मलं भुङ्क्ते अजपी पूयभक्षणम् ।अहुताशी विषं भुङ्क्ते अदाता विषमश्नुते ॥ २१०॥

ज्ञाननिमित्तं गुरूपदेशः कलहनिमित्तं निष्ठुरवाणी ।मरणनिमित्तं गुणविपरीतम् उदरनिमित्तं बहुकृतवेषम् ॥ २११ ॥

एकाहं जपहीनस्तु सन्ध्याहीनो दिनत्रयम् ।द्वादशाहमनभिस्तु शूद्र एव न संशयः ॥ २१२ ॥

विद्वत्सङ्घे विवाहे च यज्ञे श्रीपतिदर्शने ।सन्ध्यावन्दनविच्छित्तिः न दोषाय कदाचन ॥ २१३ ॥

पादौ प्रक्षाल्य यच्छेषं तदाचामेन्नराधमः ।श्वानमूत्र समं तोयम् (इत्ये)वं मनुरब्रवीत् ॥ २१४ ॥

ओङ्कारः पुरुषः पूर्वः व्याहृतिः प्रकृति(ः) स्त्रियः ।उभयोः करसंयोगे वस्त्रेणाच्छादयेन्नरः ॥ २१५ ॥

संहताङ्गुलिना तोयं गृहीत्वा पाणिना द्विजः ।मुक्ताङ्गुष्ठकनिष्ठे तु शिष्टमाचमनं पिबेत् ॥ २१६ ॥

जनिता चोपनेता च यश्च विद्यां प्रयच्छति ।अन्नदाता भयत्राता पञ्चैते पितरस्स्मृताः ॥ २१७ ॥

गुरुपत्नी राजपत्नी ज्येष्ठपत्नी तथैव च ।पत्नी माता स्वयं (स्व-)माता (च) पञ्चैता मातरस्स्मृताः ॥ २१८ ॥

पुस्तकेषु च या विद्या परहस्तेषु यद्धनम् ।युद्धकाले गृहे शस्त्रं त्रीणि कार्यं वृथा (विना?) वृथा ॥ २१९ ॥

मरणान्तानि वैराणि प्रसवान्तं च यौवनम् ।कुपितं प्रणयान्तं च याचितान्तं च गौरवम् ॥ २२० ॥

अश्वारूढं पयःपानं गजारूढं तु मैथुनम् ।आन्दोलिकायां मर्दनं च पादचारी(रि?) तु भोजनम् ॥ २२१ ॥

अतिदानाद्धतः कर्णः अतिलोभात्सुयोधनः ।अतिकामाद्दशग्रीवः अति सर्वत्र वर्जयेत् ॥ २२२ ॥

इङ्गितज्ञा मागधास्स्युः प्रेक्षितज्ञाश्च कोसलाः ।अर्धोक्ताः कुरुपाञ्चाला स्पष्टोक्त्या दक्षिणापथाः ॥ २२३ ॥

पद्यमङ्गुलिविच्छेदमुरोविन्यस्तमक्षरम् ।तन्नामकरणं चैव दास्यमेतच्चतुर्विधम् ॥ २२४ ॥

अभिवादनशीलस्य नित्यं वृद्धोपजी(से)विनः ।चत्वारि तस्य वर्द्धन्ते आयुः प्रज्ञा यशो बलम् ॥ २२५ ॥

ततोऽभिवादयेद्विप्रान् श्रोत्रियांश्च गुरूनपि ।सायं प्रातश्च होतव्यं कर्तव्यञ्चात्मनो हितम् ॥ २२६ ॥

पाषण्डं पतितं व्रात्यं महापातकिनं शठम् ।....स्थं कृतघ्नं च नाभिवाद्येत्कदाचन ॥ २२७ ॥

कृताभिवादि(द)नं (पूर्वं) यः पुनर्नाभिवादयेत् ।स्मशाने जायते वृक्षः कङ्कगृध्रोपसेवितः ॥ २२८ ॥

प्रतिपत्पर्व षष्ठी च नवमी द्वादशी तथा ।दन्तानां काष्ठसंयोगं प्रयत्नेन विवर्जितः (र्जयेत्) ॥ २२९ ॥

खदिरश्च कदम्बश्च सोमबिल्वस्तथैव च ।उदुम्बररुहश्चैव ये चान्ये पुण्यभूरुहः ॥ २३० ॥

एते प्रशस्ततरवः दन्तधावनकर्मणि ।कण्टकीक्षीरवृक्षोत्थद्वादशाङ्गुलमव्रणम् ॥ २३१ ॥

कनिष्ठाङ्गुलिवत् स्थूलं पूर्वार्धकृतकुञ्चितम् ।अभावे दन्तकाष्ठस्य प्रतिषिद्धदिनेऽपि च ।अपां द्वादशगण्डूषैः मुखशुद्धिर्भविष्यति ॥ २३२ ॥

मूत्रे सम्यक् पुरीषे तु दिवा कुर्यादुदङ्मुखः ।दक्षिणाभिमुखो रात्रौ सन्ध्ययोरुभयोस्तथा ॥ २३३ ॥

दिवा सन्ध्यासु कर्णस्थब्रह्मसूत्र उदङ्मुखः ।कुर्यान्मूत्रपुरीषे च रात्रौ चेद्दक्षिणामुखः ॥ २३४ ॥

गृहीतशिश्नश्चोत्थाय मृद्भिरभ्युद्धतैर्जलैः ।गन्धलेपक्षयकरं शौचं कुर्यादतन्द्रितः ॥ २३५ ॥

अपि सहवसतामसतां जलरुह(जल)वद्भवत्यसंश्लेषः ।दूरेऽपि सतां वसतां (प्रीतिःकुमु)देन्दुवद्भाति ॥ २३६ ॥

गर्जति शरदि न वर्षति वर्षति वर्षासु निस्स्वनो मेघः ।नीचो वदति न कुरुते न वदति सुजनः करोत्येव ॥ २३७ ॥

अपेक्षन्ते न च स्नेहं न पात्रं न दशान्तरम् ।सदा लोकहितासक्त्या रत्नदीपा इवोत्तमाः ॥ २३८ ॥

(यन्मनीषिपदाम्भोजरजः) कणपवित्रितम् ।तदेव भवनं नो चेद्भकारस्तत्र लुप्यते ॥ २३९ ॥

श्लोकस्तु श्लोकतामेति यत्र तिष्ठ(न्ति) (साधवः) ।तैर्विहीने सभामध्ये लकारस्तत्र लुप्यते ॥ २४० ॥

उन्मत्तकण्टकिफलप्रतियोगिबुद्ध्यावैरं वृथैव कुरुषे पनसेन साकम् ।सन्तो हसन्ति न भजन्ति भजन्ति चेत्त्वांभ्रान्ता भवन्ति सहसेति जगत्प्रसिद्धिः ॥ २४१ ॥

सुजनव्यजनं मन्ये महावंशसमुद्भवम् ।स्वपरिभ्रमणेनैव तापं हरति देहिनाम् ॥ २४२ ॥

गुणलक्षं परित्यज्य दोषं गृह्णाति दुर्जनः ।घेनोः पयोधरस्थोऽपि गोपिडो लोहिताशनः ॥ २४३ ॥

असज्जनेन संसर्गादसत्तां यान्ति साधवः ।मधुरं शीतलं तोयं पावकं प्राप्य तप्यते ॥ २४४ ॥

दुर्जनभृशसंसर्गात् साधुजनस्तस्य दोषमायाति ।दशमुखकृतापराधात् अब्धिर्बद्धः शिलाभरैः कीशैः ॥ २४५ ॥

न स्थातव्यं न गन्तव्यं (क्षणमप्यधमैस्सह) ।पयोऽपि शौण्डिनीहस्ते वारुणीत्यभिधीयते ॥ २४६ ॥

कस्तूरिकां तृणभुजामटवीमृगाणांनिक्षिप्य ना(भिषु चकार) च तान्वधार्हान् ।मूढो विधिस्सकलदुर्जनसङ्घजिह्वा-मूलेषु निक्षिपति चेत्सकलोपकारः ॥ २४७ ॥

खलानामलकानां च धृतानां मूर्ध्नि भीरुभिः ।उपर्युपरि संस्कारात् भूयो भवति वक्रता ॥ २४८ ॥

खलजिह्वा च नौका च प्रतिकूलप्रवर्तिनी ।प्रतार(णा)य लोकस्य दारुणा केन निर्मिता ॥ २४९ ॥

विषधरतोऽप्यतिविषमःखल इति न मृषा वदन्ति सन्तोऽपि ।यदयं नकुलद्वेषीसकुलद्वेषी पुनः पिशुनः ॥ २५० ॥

खलानां कण्टकानां च द्विविधैव प्रतिक्रिया ।उपानन्मुखभङ्गो वा दूरतो वा विसर्जनम् ॥ २५१ ॥

कस्त्वं भद्र खलेश्वरोऽहमिह किं घोरे वने स्थीयतेव्यालव्याघ्रमृगादिभिः(दन?) प्रह(भृ?)तिभिः खाद्योऽहमित्याशया ।दिष्टया शालि(न्ति?)रहो किमध्यवसिता मद्देहमांसाशन-प्रत्युत्पन्ननृमांसभक्षणरसाः खादख(न्तु) सर्वानिति ॥ २५२ ॥

त्वद्विरहमसहमाना निन्दति बाला दिवानिशं शम्भुम् ।राहुमपि रामभद्रं रामानुजमपि च पन्नगारातिम् ॥ २५३ ॥

तन्वङ्ग्या नवसङ्गमे निपुणतां दृष्ट्वान्यथाशङ्किनःभर्तुश्चित्तमवेक्ष्य साऽपि चतुरा भित्तौ किमप्यालिखत् ।एकं मत्तमतङ्गजं तदुपरि क्रोधात्पतन्तं शिशुंसिंहीगर्भविनिस्सृतं पुनरसौ दृष्टा स हृष्टोऽभवत् ॥ २५४ ॥

कचभारात्कुचभारः कुचभाराद्भीतिमेति कचभारः ।कचकुचभाराज्जघनं कोऽयं चन्द्रानने चमत्कारः ॥ २५५ ॥

बदनात्पदयुगलीयं वचनादधरश्च दन्तपङ्क्तिश्च ।कु(क)चत: कुचयुगलीयं लोचनयुगलं च मध्यतस्त्रसति ॥ २५६ ॥

कुसुमे कुसुमोत्पत्तिः श्रूयते न च दृश्यते ।बाले तव मुखाम्भोजे दृष्टमिन्दीवरद्वयम् ॥ २५७ ॥

बाले तवाघरसुधारसपानकालेचेतो मदीयमभिवाञ्छति शेषभावम् ।आलिङ्गने तव विरोचनपौत्रभावम्आखण्डलत्वमखिलाङ्गनिरीक्षणेषु ॥ २५८ ॥

ग्रहणसमयवेला (प्रविश झटिति गेहं) मा बहिस्तिष्ठ बालेग्रहणसमयवेला वर्तते शीतरश्मेः ।तव मुखमकलङ्कं वीक्ष्य राहुश्च नूनंग्रसति तव मुखेन्दुं चन्द्रबिम्बं विहाय ॥ २५९ ॥

जाता लता हि शैले जातु लतायां न जायते शैलः ।सम्प्रति तद्विपरीतं कनकलतायां गिरिद्वयं जातम् ॥ २६० ॥

इन्दिन्दिरो मरन्दे विमुखो यदि किन्नु मधुनि माहात्म्यम् ।रसिको वाञ्छति नो चेत् .... धरबिम्बमस्य को भूमा (?) ॥ २६१ ॥

अप्यखिलालङ्कारानाकलयन्तोऽपि रसविदश्चित्रम् ।कलयन्ति सरसकाव्ये नालङ्कारं[^]१ कदाचिदपि ॥ २६२ ॥

काचिद्बाला रमणवसतिं प्रेषयन्ती करण्डंसा तन्मूले समयमलिखव्यालमस्योपरिष्टात् ।गौरीकान्तं पवनतनयं चम्पकं चास्य भावंपृच्छत्यग्रे सदसि विदुषां मल्लिनाथः कवीन्द्रः ॥ २६३ ॥

शुनां च पिशुनानां च परवेश्मप्रवेशिनाम् ।प्रयोजनं न जानीमः पात्राणां दूषणाहते ॥ २६४ ॥

जीवनग्रहणे नम्राः गृहीत्वा पुनरुत्थिताः ।किं कनिष्ठाः किमु ज्येष्ठाः घटीयन्त्रस्य दुर्जनाः ॥ २६५ ॥

यथा ग्रामविशुद्ध्यर्थं सूकरः परिकल्पितः ।साधुपापविशुद्ध्यर्थं दुर्जनः परिकल्पितः ॥ २६६ ॥

का विद्या कवितां विनाऽर्थिनि जने त्यागं विना श्रीश्च काकस्सूनुर्विनयं विना कुलवधूः का कान्तभक्तिं विना ।को धर्मः कृपया विना नरपतिः को नाम नीतिं विनाको भोगो रमणीं विना क्षितितले किं नर्म कीर्तिं विना ॥ २६७ ॥

कवित्वे वादित्वं कनककुसुमे सौभग(रभ)गुणःधनित्वे दातृत्वं लिकुचफलमात्रे मधुरता ।कुलीने सौजन्यं मृगमदरसे रागरचनाप्रभुत्वे विद्वत्त्वं परभृतमुखे मानुषवचः ॥ २६८ ॥

प्रभुर्विवेकी प्रमदा सुशीलातुरङ्गमश्शस्त्रनिपातधीरः ।विद्वान् विरागी धनिकः प्रदातापञ्चैव रक्तानि भवन्ति लोके ॥ २६९ ॥

मानुष्ये सति दुर्लभा पुरुषता पुंस्त्वे पुनर्विप्रताविप्रत्वे बहुविद्यता न सुलभा विद्यावतोऽर्थज्ञता ।अर्थज्ञस्य विचित्रवाक्यपटुता तत्रापि लोकज्ञतालोकज्ञस्य समस्तशास्त्रविदुषो धर्मे मतिर्दुर्लभा ॥ २७० ॥

अश्वश्शस्त्रं शास्त्रं वीणा वाणी नरश्च नारी च ।पुरुषविशेषप्राप्ता भवन्त्ययोग्याश्च योग्याश्च ॥ २७१ ॥

श्वा यद्दशति मनुष्यान् न च तं मनुजाः प्रतिदशन्ति ।यद्याक्रोशति नीचः न च तं वदतीह सज्जनः किंचित् ॥ २७२ ॥

न शोभते गुणः पुंसां स्वयं स्वगुणवर्णने ।यथा सुखं कामिनीनां न स्वयं कुचमर्दने ॥ २७३ ॥

कोदण्डमिक्षुः कुसुमानि बाणःमौर्वी च मत्ता मधुपालिरेव ।तथापि कामोऽप्यरुधत्पुरारिंविनाशकाले विपरीतबुद्धिः ॥ २७४ ॥

मातुलो यस्य गोविन्दः पिता यस्य धनञ्जयः ।अभिमन्युर्वधं प्राप्तः कालस्य कुटिला गतिः ॥ २७५ ॥

कालस्समविषमकरः कालस्सम्मानपरिभवकरः[^१] ।कालः करोति पुरुषं दातारं याचितारं च ॥ २७६ ॥

यथा वृथा दानविहीनसम्पत् यथा वृथा साक्षिविहीनसंसत् ।यथा वृथा (ज्ञा?)नविहीनधर्मः तथा वृथा वेदविहीनविप्रः ॥ २७७ ॥

नास्ति विप्रसमं वीर्यं नास्ति व्याधिसमो रिपुः ।न चापत्यसमः स्निग्धो नास्ति दैवात्परं बलम् ॥ २७८ ॥

आगतव्ययशीलस्य कृशत्वमतिशोभते ।द्वितीयश्चन्द्रमा वन्द्यो न वन्द्यः पूर्णचन्द्रमाः ॥ २७९ ॥

अस्तीत्येव कृषिं कुर्यात् अस्ति नास्तीति वाणिजम् ।नास्तीत्येव ऋणं दद्यात् नाहमस्मीति साहसम् ॥ २८० ॥

विद्या विवादाय धनं मदाय प्रज्ञाविशेषः परवञ्चनाय ।मूर्खस्य साधोर्विपरीतमेतत् ज्ञानाय दानाय च रक्षणाय ॥ २८१ ॥

त्यागिनां किं विचारेण दोषेष्वपि गुणेष्वपि ।समं वर्षति पर्जन्यः सस्येष्वपि तृणेष्वपि ॥ २८२ ॥

वने कलापी गगने च मेघः सरस्सु पद्मं दिवि तिग्मभानुः ।चन्द्रोऽन्तरिक्षे कुमुदं सरस्यां दूरेऽपि मैत्री खलु सज्जनानाम् ॥ २८३ ॥

गावो भूयः पशून् पाति(न्ति) रणे भीता नृपानपि ।तृणमेव परं मन्ये नरादनुपकारिणः ॥ २८४ ॥

दिशवनहरिणीभ्यो वंशकारण्डवीभ्यःकबलमुपल(म्) कोटिच्छन्नमूलं कुशानाम् ।शु(श)कयुवतिकपोलापाण्डुताम्बूलवल्ली-दलद(म)रुणनखात्रैः पाटिता(तं) वा वधूभ्यः ॥ २८५ ॥

कर्णौ जनन्यः प्रविशालयेयुःविशालयेदक्षियुगं च काचित् ।प्रकाममभ्यस्य तु नाम विद्यांसौजन्यमभ्यासवशाद(शेन)लभ्यम् ॥ २८६ ॥

तृणाल्लघुतरस्तूलस्तूलादपि च याचकः ।वायुना किं न नीतोऽसौ मामयं याचयेदिति ॥ २८७ ॥

याचना हि पुरुषस्य महत्त्वं नाशयत्यखिलमेव तथा हि ।सद्य एव भगवानपि विष्णुः वामनो भवति याचितुमिच्छन् ॥ २८८ ॥

कण्ठादूर्ध्वं विनिर्यान्ति प्राणा याच्ञाक्षरैस्सह ।ददामीत्यक्षरैर्दातुः पुनः श्रोत्राद्विशन्ति ते ॥ २८९ ॥

मीयतां कथमपीप्सितमेषां दीयतां द्रुतमयाचितमेव ।तत् (तं) धिगस्तु कलयन्नपि वाञ्छाम् अर्थिवागवसरं सहते यः ॥ २०० ॥

याचमानज(न)मानसवृत्तेः पूरणाय बत जन्म न यस्य ।तेन भूमिरतिभारवतीयं न द्रुमैर्न गिरिभिर्न समुद्रैः ॥ २९१ ॥

जलधिजलान्ता नद्यः स्त्रीभेदान्तानि बन्धुहृदयानि ।पिशुनजनान्तं गुह्यं दुष्पुत्रान्तानि सज्जनकुलानि ॥ २९२ ॥

अप्रार्थितानि दुःखानि यथैवाऽऽयान्ति देहिनाम् ।सुखान्यपि तथाऽऽयान्ति दैन्यमत्रातिरिच्यते ॥ २९३ ॥

नीचं नमन्ति नियमेन मृषा वदन्तिभारं वहन्ति धनिनां वशगा भवन्ति ।पूरं तरन्ति जलधेर्वियदुत्पतन्तिप्रादेशकुक्षिपरिपूरणपारवश्यात् ॥ २९४ ॥

कृ(तृ)ष्णे कृष्णेऽपि ते शक्तिः दु(दृ)ष्टा मर्त्येषु का कथा ।त्रैलोक्यं(य) व्यापि यद्रूपं (तद्रूपं वामनीकृतम्) ॥ २९५ ॥

निष्की निष्कशतं शती दशशतं लक्षं सहस्राधिपःलक्षेशः क्षितिपालतां क्षितिपतिश्श(श्च)केश्वरत्वं गतः ।श(च)क्रेशः पुनरिन्द्रतां शतमखश्शैवं पदं वाञ्छतियक्षा(त्र्यक्षो) ब्रह्मपदं स वैष्णवपदं तृष्णावधिं को गतः ॥ २९६॥

दन्ताः स(विश्लथ)दन्ताः केशाः (काश)प्रसूनसङ्काशाः ।नयनं तमसामयनं तथाऽपि चित्तं धनाङ्गनायत्तम् ॥ २९७ ॥

आशा नाम मनुष्याणां काचिदाश्चर्यशृङ्खला ।यया बद्धाः प्रधावन्ति मुक्तास्तिष्ठन्ति कुत्रचित् (बद्धवत्) ॥ २९८ ॥

आशापिशाचिकाविष्टः पुरतो यस्य कस्यचित् ।वन्दते निन्दति स्तौति रोदिति प्रहसत्यपि ॥ २९९ ॥

आशातुरगमारुह्य नित्यं धावति याचकः ।न चार्तिः न श्रमो ह्यस्य न गतौ ना(वा)पि मन्दता ॥ ३०० ॥

प्रातः क्षालितलोचनः करतलोदञ्च पवित्राङ्कुरःतत्तत्स्थानकृतत्रि..............[^*]॥ ३०१ ॥