Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

शाङ्कर-वेदान्त-कोशः / 389 Image 389 of 560 (Page 389)

Proofed once

Help

(दि० १ पृ० २०) (वै० वि० ६।२।१५) । प्राणशरीरसंयोगे चरमत्वं च स्वसजातीय-
शरीरवृत्तिप्राणसंयोगप्रागभावानधिकरणत्वम् (राम० १ पृ० २०) । (घ) शरीरमनो-
विभागः (वै० उ० ६ ।२।१५ ) । यथा - न जायते म्रियते वा कदाचित्
(गी० २ । २०) इत्यादौ । उपात्तानां जातिविशिष्टदेहेन्द्रियमनोऽहङ्कारबुद्धिवेदनानां
परित्यागो मरणमिति सांख्या आहुः (सांख्य कौ० ) । स्कन्धनाशो मरणम् इति
बौद्धा आहुः । केचित् देहात्मनोर्विच्छेदः प्राणवायोरूत्क्रमणरूपो व्यापारविशेषो
वा मरणम् इत्याहुः ।

मरीचिः, मरीचि
अन्तरिक्षलोकः । यथा- "धुलोकादधस्तादन्तरिक्षं यत्तन्मरीचयः
(ऐ० उ० १/२ शा० भा० ) । यथा च - "मरीचिशब्देन सूर्यकिरणसम्भवात्
अन्तरिक्षलोकं लक्षयित्वा तस्यैकत्वेऽपि प्रदेशभेदात् बहुबचनं युक्तम् (ऐ० उ० १/२
शा० भा० आ० टी०) ।

मर्त्यः, मर्त्य
मरणशीलः । यथा - "मरणधर्मा धर्मादनपेतम्" (का० उ० २।१३
शा० भा० ) ।

मर्यः, मर्य
मरणशीलः । यथा - "मर्याः मरणधर्मिणः" (बृ० आ० उ० ६ ।४।४
शा० भा० ) ।

मलः, मल
रागादिः · आत्मप्रतीतिबन्धकृत् । यथा- "मलो रागादिर्बन्धनम-
स्वातन्त्र्यं दुःखमेव दुःखिता प्रतिकूलवेदनीयो रजः परिणाम इति जीवधर्मः"
(सं० शा० १ पृ० ३ सु० टी० ) । यथा - "मलशब्देन तप्रसिद्धं यवस्तु याथाल्यप्रतीति-
प्रतिबन्धकृद्यथा पडूदिग्धमादर्शादि । तविरुद्धं चापगतमलत्वेन व्यवह्रीयमाणं
शुद्धमिति । तथा च परमपदस्वरूपावभासप्रतिबन्धकृदनाद्यनिर्वचनीयाऽविद्या ।"
"अनृतेन हि प्रत्यूढाः" - छा० ८।३।२ - । यथा च - "इत्याद्यनेकश्रुतिषु परमात्मवस्तु-
याथाल्यावभासप्रतिबन्धकत्वेन प्रसिद्धा सैव तस्याशुद्धिकरी चेत्यात्मनि मलस्तस्यां
हि सत्यामशुद्धोऽस्मीति प्रत्यकूपदार्थो मन्यतेऽप्रक्षालितमिव वस्त्रादि (तत्रैव अ०
का० टी० ) ।

महः, महान्
धर्मजन्यभास्वरबुद्धिः । यथा - "अनया हि यागाद्यनुष्ठानमनो भास्वर-
बुद्धितत्त्वम्" (तै० उ० २।४ शा० भा०, शं० न० प० बो०)।

महागीः, महागी
उपनिषद् । यथा- "बाह्यान्तरापेक्षया मुख्यार्थेऽप्युपनिषद् पदं
महागिर्युपचारात् वर्तत इत्यर्थः । वाक्यान्तरापेक्षया मुख्यार्थेऽप्युपनिषद् ब्रह्मविद्यायां

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Proofed twice

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.