Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

साङ्ख्य-योग-कोशः / 51 Image 51 of 193 (Page 51)

Proofed once

Help

मात्रं सकतृर्क किन्तु कार्यविशेषः । ( द्र० सां० द० अनि० वृ० म० ५
सू० ५० ) ।

प्रकृतिः, प्रकृति 
सत्त्वरजस्तमसां साम्यावस्था, साम्यावस्थोपलक्षितं सत्त्वादित्रयं वा
प्रकृति: । साम्यावस्था च न्यूनाधिकभावेनासं हननम् अकार्यावस्थेत्यर्थः ।
कार्यभिन्नं गुणत्रयं प्रकृतिरिति पर्यवसितम् । इदश्च मूलप्रकृतिलक्षणम् ।
प्रकृतिसामान्य लक्षणन्तु तत्त्वान्तरोपादानत्वं प्रकृतित्वमिति । ( द्र० सां०
द० अनि० वृ० अ० १ सू० ६१ ) ।

प्रतिबन्धः, प्रतिबन्ध
अविनाभावो, व्याप्तिः । सा च उभयोः समव्याप्तिकयोः कृतकत्वा-
नित्यत्वयोरेकतरस्य, विषमव्याप्तिकस्य धूमस्य वा नियतधर्मसाहित्यम्,
साव्यात्मकधर्मंसाहित्यं वा । तच्च साहित्यं वह्निमयोनिजा सहजा शक्तिरिति
साँख्यमतमित्याह वृत्तिकारः, सूत्रे 'आचार्याः' इति सम्मानप्रदर्शनात् ।
( द्र • सां० द० अनि० वृ० अ० ५ सू० ३० ३१ ) ।

प्रतिबद्धः, प्रतिबद्ध 
व्यापकः साध्यभूतः ।

प्रधानाविवेक एव सर्वाविवेकहेतुः, प्रधानाविवेक एव सर्वाविवेकहेतु
सर्वेषां मूलं प्रधानम् । तस्याविवेकादन्या-
विवेकस्य सम्भवः । पदार्थानामन्योन्यं भवत्वविवेको विवेको वा, न तेन
बन्धमोक्षौ, किन्तु प्रधानविवेकाविवेकाभ्याम् । अतः प्रधानाविवेकहाने सत
सर्वाविवेकहानम् भवतीति । ( द्र० सां० द० अनि० वृ० अ० १
सु० ५७ ) ।

प्रमा, प्रमा 
इन्द्रियादिप्रणालिकया साक्षाद्वा या अज्ञातार्थविषयिणी चित्तवृत्तिः,
तज्जन्यः पौरुषेयो बोधः प्रमा । तथा च सांख्यसूत्रम् - द्वयोरेकतरस्य वाऽ-
प्यसन्निकृष्टार्थंपरिच्छित्तिः प्रमा । ( अ० १ सू० ८७ ) । अत्र असन्निकृष्टः
प्रमातयनारूढोऽनधिगत इति यावत् । एवम्भूतस्यायंस्य वस्तुनः परिच्छि-
त्तिरवधारणं प्रमा । (सां०प्र०भा० अ० १ सू० ८७) । अत्र वृत्तिकारः- सूत्रे
द्वयोरिति पदस्य । इन्द्रियार्थयोविद्यमानयोरित्यर्थः प्रत्यक्षाभिप्रायेण । तथा
एकतरस्येति पदस्य लिङ्गस्य शब्दस्य वा विद्यमानस्येत्यर्थोऽनुमानाभिप्रायेण

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Proofed twice

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.