Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः / 539 Image 539 of 1158 (Page 539)

Proofed once

Help

<परिषत्>
जातिविशिष्टपुरुषोपग्रहेण वर्तमाना सभा (न्या० वा० १।१।१४
पृ० ७९ ) । धर्मज्ञास्तु दशावरा वा परिषद्यं धर्म परिकल्पयेत् ।
इयवरा वापि वृत्तस्था तं धर्म न विचालयेत् ॥ ( मनु० १२/११० )
इत्यादी इत्याहुः ।

<परिसंख्या>
(विधिः ) [ क ] सर्वत्र प्राप्तस्य क्वचिद्विधिः । तदुक्तं
भट्टपादैः । तत्र चान्यत्र च प्राप्तौ परिसंख्येति कीर्यते इति ( न्या०
म० ४ पृ० २८) । तदर्थश्च यत्रोद्देश्ये यस्य विधानम् तदन्यस्मिन्नपि
तत्संबन्धस्य तस्मिन्वा तदन्यसंबन्धस्य प्रवृत्तितः प्रसक्तौ इति । यथा
पञ्चपञ्चनखा भक्ष्याः इति । अत्र सर्वेषां पञ्चनखानां भक्षणे प्राप्ते
पञ्चैव पञ्चनखा भक्ष्याः न त्वन्ये इति विधीयते (नियम्यते ) ( त० प्र० ४
पू० १०८ ) ( सि० च० पृ० ३३ ) । पञ्चपञ्चनखातिरिक्ताभक्षणं
विधीयते इति तात्पर्यम् । पञ्चनखास्तु शशक: शल्लकी गोधा खड्गी
कूर्मश्च पञ्चमः इति ( सि० च० पृ० ३३ ) ( त० प्र० ४ पृ० १०८) ।
काल एव भार्यागमनं विधीयते । ऋत्वतिरिक्तकाले भार्यागमनस्य निषेधात्
केचिदत्रैमाहुः । ऋतौ भार्यामुपेयादित्यत्रापि परिसंख्यैव । तत्र ऋतु-
इति । वस्तुतस्तु तत्र ऋतुकाले भार्यागमनं कर्तव्यमेव इति बोधा-
नियमविधिरेव इति । अत्रायं भावः । ऋतावुपेयात्स्वां भार्यामन्यथा
भ्रूणहा भवेत् इत्यादिनिन्दार्थवादबलात् ऋतौ स्खदारगमनाद्यभावस्य
दुरित हेतुत्वव्यवस्थित्यैव तद्विधेर्नियमपरत्वं कल्प्यते इति ( श० प्र० श्लो०
१०० टी० पृ० १५९ ) । [ख अन्ययोगव्यवच्छेदः । यथा पञ्च
पञ्चनखान् भुञ्जीतेत्यादौ लिङा परिसंख्या बोध्यते । अत्रत्यलिङा प्रत्यवा
यहेतुत्वं प्रत्याय्यते । प्राथमिकपञ्चपदेन लक्षणया शशादिपञ्चभिन्नोर्थो
बोध्यते । सा परिसंख्या च पञ्चैव पञ्चनखान् भुञ्जीत इत्याकारैव ।
तेन शशादिपञ्चभिन्नानां पञ्चनखानां भोजनं प्रत्यवायहेतुः इत्येव तत्र
वाक्यार्थ: । अत्र शशादिपञ्चविधान् पञ्चनखानेव भुञ्जीत इत्याकारा
परिसंख्या न भवति । पञ्चनखभिन्नस्यौदनादेर्भोजनस्य निषिद्धत्वे प्रमाणा-
"भावात् इति । अत्रार्य भावः । श्वाविधं शल्यकं गोधां खड्गकूर्मशशां-

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Proofed twice

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.