Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः / 525 Image 525 of 1158 (Page 525)

Proofed once

Help

कर्तृत्वम् (सि० च० १ पृ० १०) । अथवा नित्यज्ञानादिमखेन
सर्वोत्कृष्टत्वम् ( त० प्र० १ १० ४ ) । ईश्वरस्य तज्ज्ञानादेर्नित्यत्व-
मित्थम् । सर्गाद्यवसरे परमाणुना व्यणुकं करिष्यामि इति ज्ञानस्यावश्य-
तदुत्पादकशरीरादिकारणकलापस्य तदानीं व्यतिरेकेण तस्य नित्य-
त्वमुररीकुर्मः । एवम् ईश्वरेच्छाकृत्योरपि नित्यत्वम् ( सि० च० १
पृ० १०) । परमात्मलक्षणं चेश्वरत्वम् । तच्च नित्यज्ञानाद्यधिक
(त० दी० ) ( सि० १ पृ० १० ) ( राम० ) ।
अत्रादिशब्देनानन्दो गृह्यते । केचित्तु श्रुतिस्थानन्दपदं दुःखाभावपरम्
इत्याहुः । परमात्मसत्त्वे प्रमाणम् अनुमानम् । तच्च क्षिव्यङ्कुरादिकं
कर्तृजन्यं कार्यत्वाद्धटवत् इति । क्षित्यादिमहाकार्यान्यानु
स्वीक्रियते ( प्र० प्र० ) । तदुक्तम् । कार्यायोजनधृत्यादेः पदात्
प्रत्ययतः श्रुतेः । वाक्यात्संख्याविशेषाच साध्यो विश्वविदव्ययः ॥ इति
( कु० ५।१ ) । संज्ञाकर्म त्वस्मद्विशिष्टानां लिङ्गम् । प्रत्यक्षप्रवृत्तस्वात्
संज्ञाकर्मण: (वै० सू० २।१।१८-१९) । तदर्थं चाह । क्षियङ्करा-
30 दिकं कार्य स्वर्गापूर्वादि नाम च । लिङ्गमीश्वरसद्भावे काणादाः संप्र-
चक्षते ॥ (त० व० आ० श्लो० ९७ पृ० १५५ ) । अधिकं तु
न्यायकन्दल्याम् अनुमानचिन्तामण्यादौ च द्रष्टव्यम् । किंच सर्गादौ
व्यवहारान्यथानुपपत्तिरेवेश्वरसत्त्वे मानम् । यः सर्वज्ञः एकः स एव
चास्माकमीश्वरः (न्या० म० ४ पृ० ५) (सि० च० १ पृ० ११) ।
अत्र द्यावाभूमी जनयन् देव एकः विश्वस्य कर्ता भुवनस्य गोप्ता यः
सर्वज्ञः स सर्वविद्यस्य ज्ञानमयं तपः इत्याद्या आगमा अपि प्रमाणत्वेना-
नुसंघेयाः । अत्र कार्योत्पादने मतमेदाः प्रदश्यन्ते । शरीरमन्तरेणै-
चेश्वरेण मन्त्रादिवत्कार्योत्पादनम् इति केचिन्नैयायिकाः संगिरन्ते । अत्र
सूत्राणि ईश्वर: कारणं पुरुषकर्माफल्यदर्शनात् । न पुरुषकर्माभावे
फलानिष्पत्तेः । तत्कारितत्वादहेतुः (गौ० ४/१/१९-२१) इत्यादी नि ।
शरीरत्वष्टाभावात्परमात्मा शरीररहित एवास्ति । अन्ये तु नैयायिका
इत्यमाडु: । परमात्मा शरीरी । पुरुषादृष्टेन कान्ताशरीरस्येवास्मदीयादृष्टेन

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Proofed twice

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.