Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः / 512 Image 512 of 1158 (Page 512)

Proofed once

Help

संदेश: इत्यादौ प्रकृत्यर्थपण्डितादिकर्तृकोच्चारणाधीनत्वं पञ्चम्यर्थः ।
तस्य च श्रवण उच्चारण अर्थविशेषज्ञान इत्यादिक्रियायामन्वयः । अत्रा-
ख्यातुः पण्डितादे: आख्यातोपयोगे ( पा० सू० १/४/२९) इत्यनेना
पादानता ( ग० व्यु० का० ५ पृ० १०७) । ३ वृत्तित्वम् । यथा
कूपादन्धं वारयतीत्यादौ पञ्चम्यर्थः । एवम् अधर्माजगुप्सत इत्यत्रापि ।
इत्यर्थो बोध्यते । एवम् उपाध्यायादन्तर्धत्ते शिष्य इत्यादौ पत्रमा
पञ्चम्या वृत्तित्वमर्थः । धातोर्निन्दार्थः । तथा चात्र अधर्मे निन्दते ।
वृत्तित्वमर्थः । धातोः स्वविषयक प्रत्यक्षविरोधिव्यापारोर्थः । पञ्चम्यर्थवृति
त्वस्य धात्वर्थतावच्छेदकप्रत्यक्षेन्वयः । आख्यातस्य कृतिरर्थः । एवं व
उपाध्यायसंबन्धिस्व विषयकप्रत्यक्षविरोधिव्यापारानुकूलताञ्
इति बोध: ( का० व्या० पृ० १० ) । अत्र अन्तर्धी येना दर्शन मिच्छति
त्तरक्षणवृत्तित्वम् संबन्धाधीनत्वं वा । यथा हिमवतो गङ्गा प्रभवतीया
(पा० सू० १/४/२८) इत्यनेनापादानता । ४ संयोगनाशा व्यवहि
पञ्चम्यर्थः । ५ कर्मत्वम् ( विषयत्वम्) । यथा कृष्णात्पराजय
शिशुपाल: अध्ययनात्पराजयते बाल: इत्यादौ पञ्चम्यर्थः । अधर्मादि
मतीत्यादावपि पञ्चम्याः कर्मत्वमर्थः । धातोः करणमकरणं
इत्यर्थः । एवम् धर्मात्प्रमाद्यतीत्यादौ पञ्चम्या विषयत्वम् धातोरनवधातर
पञ्चम्यर्थकर्मत्वस्य करणे अकरणे चान्वयः । तथा च अधर्मे पुनर्न करो
आख्यातस्याश्रयत्वमर्थः । एवं च धर्मविषयकानवधानाश्रयः इति बोधाः ।
पञ्चम्या द्वेषोर्थः। तत्र प्रत्यर्थस्य विषयत्वेन तस्य व
इति ( श० प्र० श्लो० ६८ टी० पृ० ८० ) । ६ यथेष्टविनियोगः
धात्वर्थे जन्यत्वेनान्वयः । तेन पापगोचरद्वेषजन्यनिवृत्तिमान् इत्येवं कोषा
श्लो० ६८ टी० ) । अत्र धातोरपि यथेष्टविनियोगफलकस्वीका
यथा विप्राद्धनमादत्त इत्यादौ पञ्चम्यर्थः ( का० व्या० १० ९-१०/
( म० प्र० पृ० ६ ( ग० व्यु० का० ५ पृ० १०६ ) ( श० प्र०
योगेन्वयः । इत्थं च विप्रीय यथेष्टविनियोगा व्यवहितोत्तरधनवृत्तिया
पञ्चम्यर्थस्य विनियोगस्याव्यवहितोत्तरत्वसंनन्धेन धात्वर्थतावच्छेदके

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Proofed twice

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.