Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः / 1055 Image 1055 of 1158 (Page 1055)

Proofed once

Help

<साधारण्यम्>
साधारणवृत्तिर्धर्मः । स च साधारणत्वादिः ।

<साधुः>
१ प्रियकारी । यथा मातरं प्रति साधुः इत्यादौ साधुशब्दस्यार्थः
संकेतः  ग० व्यु० का० २ ख० २ पृ० ७६ ) । २ यः शब्दो यत्रेश्वरेण
संकेतितः स तत्र साधुः ( संज्ञा विशिष्टः ) । यथा या काचिदोषधिर्न-
कुलदंष्ट्राग्रस्पृष्टा सा सर्वापि सर्पविषं हन्ति इत्येतादृशी संज्ञा ( ईश्वर-
(: ) ( वै० उ० २११/१९ पृ० ९४ ) इति । ३ शाब्दि-
कास्तु यः शब्दो यस्मिन्नर्थे व्याकरणेन व्युत्पादितः स तत्र साधुः
प्रयोगार्हः (चि० ४ ) । स च व्याकरणव्यङ्ग्यसाधुताजात्याश्रयः
शब्दः । यथा कर्मणि द्वितीया (पाणि० २।३।२ ) इत्यादौ द्वितीया
कर्मार्थे साधुः इत्याहुः । अत्र साधुत्वं च अर्थविशेषे व्याकरणानुशिष्ट-
जातीयत्वम् । अत्र जातीयत्वोपादानानाधुनिकचैत्रादिशब्देष्वव्याप्तिः
( म० प्र० ४ ) । अत्रोक्तम् अनपभ्रंशतानादिर्यद्वाभ्युदययोग्यता ।
व्याक्रियाव्यञ्जनीया वा जाति: कापीह साधुता ॥ ( भर्तृ० ) इति ।
तदर्थस्तु अनपभ्रंशत्वम् अनादित्वम् अभ्युदय साधन प्रयोग विषयत्वम्
व्याकरणव्यङ्ग्या जातिर्वा साधुता इति ( वाच० ) । ४ पौराणिकास्तु
साधुलक्षणयुक्तो जन इत्याहुः । तल्लक्षणं तु न प्रहृष्यति संमाने नाप-
माने च कुप्यति । न क्रुद्धः परुषं ब्रूयादेत साधुलक्षणम् ॥
(गरुडपु० ) इति । यथालब्धेपि संतुष्टः समचित्तो जितेन्द्रियः । हरि-
पादाश्रयो लोके विप्रः साधुरनिन्दकः ॥ निर्वैरः सदयः शान्तो दम्भा-
हंकारवर्जितः । निरपेक्षो मुनिर्वीतरागः साधुरिहोच्यते ॥ ( पद्मोत्त०
ख० अ० ९९ ) इति च । साध्वीलक्षणं तु पतिं या नाभिचरति
मनोवाक्कायसंयता । सा भर्तृलोकानाप्नोति सद्भिः साध्वीति चोच्यते ॥
( मनु० अ० ९ श्लो० २९ ) इति । ५ काव्यज्ञाश्च उत्तमकुलजातः ।
६ सुन्दरः । ७ उचितः । ८ मुनिः इत्याहुः । ९ जिनः इति जैना
आहुः ( हेमच० ) ।

<साध्यता>
१ विषयताविशेषः । तच [क पञ्चावयवसाधनीयत्वम्
(गौ० वृ० ५/११४ ) । स च साधयामि साध्यविशेषं वह्वयादिकम्
१२६ न्या. को०

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Proofed twice

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.