Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः / 1040 Image 1040 of 1158 (Page 1040)

Proofed once

Help

प्रवचनसंज्ञा ज्ञेया (सांख्य० भा० १११ प्रस्ता० पृ० ७) । [ग]
नास्तिककपिलप्रणीतो दर्शनविशेषः । अत्रेदं बोध्यम् । नास्तिककपिलेन
स्वयं पूर्वप्रणीतस्य सांख्य प्रवचनसंज्ञकस्य तत्त्वसमासाख्यस्य द्वाविंशति-
(२२) संख्यकस्य संक्षिप्तसूत्रस्य विस्तररूपेण षडध्यायात्मकः अथ
त्रिविधदुःखात्यन्तनिवृत्तिरत्यन्तपुरुषार्थः इत्यारभ्य यद्वा तद्वा तदुच्छित्तिः
विरचितः इति । नास्तिककपिलप्रणीतसांख्यस्य पतञ्जलिप्रणीतयोग-
पुरुषार्थस्तदुच्छित्तिः पुरुषार्थः इत्येतत्पर्यन्तः सूत्रोपनिबद्ध
शास्त्रस्य चानुपादेयत्वमुक्तं भारते मोक्षधर्मेषु सांख्यं योगः पाशुपत
वेदारण्यकमेव च । ज्ञानान्येतानि भिन्नानि नात्र कार्या विचारणा ॥
( गीता० मध्यभा० अ० २ लो० ३९) इति । सांख्यमतप्रवर्तकच
आस्तिकनास्तिकभेदेन द्विविधः । तत्रास्तिको द्वौ देवहूतीपुत्रः
सेश्वरसांख्यो योगशास्त्रप्रवर्तकः पतञ्जलिनामा ब्राह्मणश्च ।
कस्तु निरीश्वरसख्यिो देवहूतीपुत्रादन्यः कपिलनामा कश्चिद्राह्मणः ।
देवहूतीपुस्तु सांख्य प्रवर्तकः श्रीवासुदेवावतार आस्तिक एव ।
प्रसूतं कपिलं यस्तम ज्ञानैर्बिभर्ति जायमानं च पश्येत् ( ०
राजयोगा ख्यमे काव्यायं पादचतुष्टयात्मकं अथ योगानुशासनम् इत्यारम्
५१२ ) इति श्रुतेः । सिद्धानां कपिलो मुनिः इति स्मृतेश्च । स
पुरुषार्थशून्यानां गुणानां प्रतिप्रसवः कैवल्यं स्वरूपप्रतिष्ठा वा चिच्छक्ति
रिति इत्येतत्पर्यन्तं सूत्रोपनिबद्धं योगशास्त्रं प्रणिनाय इति । अथ कपिल-
मतं संक्षेपेणोच्यते । सत्त्वरजस्तमसां साम्यावस्था प्रकृतिः । सा चैकैव /
पुरुषास्तु परं भिद्यन्ते । ते च कूटस्था नित्या अपरिणामिनों नित्य-
चैतन्यस्वभावाः । ते च पङ्गवः । अपरिणामित्वात् । प्रकृतिस्त्वन्धा ।
जडत्वात् । यदा विषयभोगेच्छा प्रकृतिपुरुषभेददिदृक्षा
तदा सा पुरुषोपरागवशात् परिणमते । तस्याश्चाद्यः परिणामो बुद्धि-
रन्तःकरणविशेषः । बुद्धिरेव महत्तत्त्वम् । सा च बुद्धिर्दर्पणवन्निर्मला ।
तस्याश्च बहिरिन्द्रियप्रणाडिकया विषयाकारो यः परिणतिभेदो घटः इति
कपिल: नास्ति ऋर्षि च प्रकृतेर्भवति पटः इति तत् ज्ञानम् वृत्तिः इति चाख्याते।
वर्तमानेन ज्ञानेन चैतन्यस्य पुरुषस्य भेदाप्रहात् अहं जानामि इति

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Proofed twice

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.