Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः (To be deleted) / 983 Image 983 of 1158 (Page 983)

Needs more work

Help

न्यायकोका ।

कारस्तु विरुद्धभागद्वयकोटिकसंशयाङ्गीकारेणोपपद्यते । परे तुः स्वापुत्व-
तद्भाव पुरुषत्व तदभावकोटिक इति तद्वाक्यार्थ इत्याहुः ( नील० ) ग
[ छ ] अनवधारणात्मकं ज्ञानं संशय: ( सर्व० सं० १० २३७
अक्षपा० ) । [ ज ] विरुद्धकोटिद्वयावगाहिज्ञानं संशयः ( सर्व० सं०
पृ० ३५५ पात० )। न्यायवार्तिककृनये संशयस्त्रिविधः असति विशेष-
दर्शने साधारणधर्मज्ञानजन्य: विशेषादर्शने सति असाधारणधर्मज्ञान-
जन्यः विशेषादर्शने सति विप्रतिपत्तिजन्यवेति । आद्यो यथा उच्चै
स्तरत्वं स्थाणुस्वसाधारणं शास्त्रा अयं स्थाणुर्न वा इति संदिग्धे । स्थाणुः
पुरुषो वा इति वा ज्ञानम् । द्वितीयो यथा शब्दत्वं नित्यानित्यव्यावृत्तं
शब्दे गृहीत्वा शब्दो नित्यो न वा इति संदिग्धे । यथा वा नित्याद-
नित्याच व्यावृत्तेन भूमात्रासाधारणेन गन्धवत्त्वेन विशेषमपश्यतो भवति
मुवि नित्यत्वानित्यत्वसंशयः । अत्र वैशेषिका आहुः । असाधारणधर्मः
संशायको भवन् व्यावृत्त्यैव भवति । यथा शब्दत्वव्यावृत्तिर्निये अनित्ये
चास्तीति शब्दो नित्यो न वा इति संशयः । व्यावृत्तिव साधारण धर्म
एक इति नाधिक्यम् । तथा च सिद्धान्तः साधारणधर्मादेकरमादेव
सर्वत्र संशयः इति ( त० १० परि० १२ पृ० २१४-२१५) ।
तृतीयो यथा यत्र शब्देन कोटिद्वयोपस्थितिद्वारा प्रामाण्यं खतो प्राह्यं
परतो ग्राह्यं वा इति मानसः संशय उत्पद्यते ( न्या० वा० ) ( त०
मा० पृ० ४१-४२ ) ( त० प्र० ) ( गौ० १० ११ १/२३ )
(मु० ) ( सि० च० ) । कणादनये द्विविधः संशयः बहिर्विषयकः
अन्तर्विषयकश्च । एतन्मते द्विविधोपि संशयः साधारणधर्मषचाज्ञानादेव
भवति माग्यस्मात् इति विज्ञेयम् । तत्र बहिर्विषयकोपि द्विविधः दृश्य-
मानधर्मिकः अदृश्यमानधर्मिकश्च । तत्र दृश्यमानधर्मिको यथा ऊर्ध्वत्व-
विशिष्टस्य धर्मिणो दर्शनात् अयं स्थाणुः पुरुषो वा इति । मन्त्र भाष्यम्
प्रत्यक्षविषयेपि स्थाणुपुरुषयोर्ध्वत्ता मात्रदर्शनात् बक्रकोटरा दिविशेषानु-
स्वाणुत्वादिसामान्यविशेषान भिव्यक्तावुभयविशेषानुस्मरणा-
पलब्धितः

दुभवत आकृष्यमाणस्वात्मन: प्रस्थयो दोडायते किं नु खल्वयं स्थाणुः
स्यात् पुरुषो वा ( प्रशस्त० गु० पृ० २४) इति । अदृश्यमानधर्मिको

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.