Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः (To be deleted) / 921 Image 921 of 1158 (Page 921)

Needs more work

Help

न्यायकोशः ।

( वै० उ० ४/२/१ ) ।

०

अथ वा अन्त्यावयविमात्रवृत्तिचेष्टावद्धृ-
त्तिजातिमत्त्वम् ( वै० वि० ४।२।१ ) (प० मा० ) । अत्रव्यपद-
प्रयोजनमुच्यते । हस्तत्वपृथिवीत्वद्रव्यत्वसत्त्वादिवारणाय अन्त्यावयं-
विमात्रवृत्ति इति पदं दत्तम् । घटत्वादिवारणाय चेष्टाववृत्ति इति
पदम् । घटशरीरसंयोगादिवारणाय जाति इति पदम् । एवं च मनुष्यत्व-
चैत्रत्वादिजातिमादाय मानुषादिशरीरे लक्षणसमन्वयः । कम्पभेदेन
नृसिंहशरीरस्य नानात्वान्नृसिंहत्व जातिमादाय तत्र लक्षणसमन्वयः ।
अथ वा अवच्छेदकतासंबन्धेन भोगाश्रयत्वम् ( वाक्य० ) ।
यद्वा चेष्टावदन्त्यावयवीतरावृत्तिजातिमत्त्वम् । भोगायतनवृत्त्यन्त्यावय-
विमात्रवृत्तिजातिमत्त्वं वा ( प० मा० ) । जीवशरीरमात्रलक्षणं
तु आत्मविशेषगुणजनकमनः संयोगावच्छेदकत्वम् ( त० मा० ) ।
अथ चेष्टेन्द्रियार्थाश्रय इत्यस्यार्थ उच्यते । अत्र आश्रयपदस्य प्रत्येकम-
न्वयाच्चेष्टाश्रयत्वादि लक्षणत्रयम् । इन्द्रियाश्रयत्वं चावच्छेदकताख्यस्वरू-
पसंबन्धविशेषेण। चक्षुष्मान् देवदत्तोयम् इत्यादिप्रतीतेः । अर्थाश्रयत्वम्
इत्यत्रार्थशब्दः सुखदुःखान्यतरपरः ( गौ० दृ० ११११११ ) । यद्वा
शरीरानुविधान मिन्द्रियाश्रयत्वम् । शरीरस्योपघातानुविधानमित्यर्थः

( न्या० वा० ११ १/११ पृ० ७१ ) । [ ख ] आत्मनो भोगायतनम्
( वात्स्या० १ । ११९ ) ( त० मा० पृ० २५ ) ( वाक्य० ) । यद-
वच्छिन्नात्मनि भोगो जायते तद्भोगायतनमित्यर्थः ( त० दी० ) ।
हस्ताद्यवयवानां शरीरत्वानङ्गीकारे त्वन्त्यावयविस्वं देयम् । तथा
।
चोक्तं भोगायतनमन्त्यावयवि शरीरम् ( त० कौ० ) इति । शरी-
रमन्त्यावयवि चेष्टाभोगेन्द्रियाश्रयः ( ता० र० परि० १ श्लो० २८)
इति च । यथा अस्मदादीनां पार्थिवशरीरम् ( त० सं० ) । तच्च शरीरं
न पाचभौतिकम् ( जलादिपरमाणुद्वयसंयोगासमवायिकारणकम्) ।
पृथिवीत्व जलत्वादि जातीनां परस्परसांकर्यप्रसङ्गात् । किंतु पार्थिवमेव
स्वाभाविकगन्धवत्वात् । अत्र सूत्रम् पार्थिवं गुणान्तरोपलब्धेः ( गौ०
३।१।२८ ) इति । श्रुतिरपि सूर्य ते चक्षुर्गच्छतात् इत्यत्र मो पृथिवीं

८६९.

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.