Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः (To be deleted) / 862 Image 862 of 1158 (Page 862)

Needs more work

Help

न्यायकोशः ।

लिङ्गस्याभावदर्शनम् । तद्यथा यदद्रव्यम् तत् क्रियावन्न भवति यथा
सत्ता इति ( प्रशस्त ० २ पृ० ३० ) ।
वैधर्म्यनिदर्शनाभासाः - लिङ्गानुमेयोभयाव्यावृत्ताश्रयासिद्धाव्यावृत्तविपरी-
तव्यावृत्ताः । तद्यथा नित्यः शब्दः अमूर्तत्वात् यदमूर्त तन्नित्यं दृष्टं यथा
परमाणुः यथा कर्म यथा स्थाली यथा तमोम्बरवत् । यद्रव्यं तक्रिया-
वद्दृष्टमिति च ( प्रशस्त० २ पृ०४८) ।

वैधर्म्यम् – १ [ क ] व्यावृत्तो धर्मः (३० उ० ११ १२ १४ पृ० १६) ।
विरुद्धो धर्मः इति फलितोर्थः (मु० १ ) । [ ख ] अवर्तमानो धर्मः ।
यथा यदुक्तं यस्य साधर्म्यं वैधर्म्यमितरस्य तत् ( प्रशस्त ० १।९ पृ०
३९ ) ( भा०प० श्लो० २९) इत्यादौ अभावस्य समवायिकारणत्वं
वैधर्म्यम् । यदुक्तमित्यस्यार्थश्च ज्ञेयत्वादिकं विहाय यस्य पदार्थस्य
यत्साधर्म्यमुक्तम् तदितरस्य तद्वैधर्म्यम् इति । ज्ञेयत्वादिकं तु न कस्यापि
चैधर्म्यम् । केवलान्वयित्वात् इति भावः (मु० १ ) । अत्र साधर्म्य-
निरूपणं तु साधर्म्यशब्दव्याख्यानावसरे संपादयिष्यते । [ग] तद्वि-
रोधिधर्मवत्वम् । यथा पाकस्थले श्यामघटवैधर्म्यं रक्तघटे ( वै० उ०
७/२/२ पृ० ३१२ ) । २ व्यतिरेकः ( गौ० वृ० १११ । ३५ ) । यथा
तथा वैधर्म्यात् ( गौ० १।१।३५ ) इत्यादौ ।

वैधर्म्यसमः ~~ ( जातिः ) [ क ] चैधर्म्येणोपसंहारे तद्धर्मविपर्ययोपपत्तेर्वैध-
र्म्यसमः ( गौ० ५/१/२ ) । तदर्थश्च उपसंहारे साध्यस्योपसंहरणे
बादिना कृते तद्धर्मस्य साध्यरूपधर्मस्य यो विपर्ययो व्यतिरेकः तस्य वैध-
म्ये॑ण केबलेन व्यायनपेक्षेण यदुपपादनं ततो हेतोर्वेधर्म्यसम उच्यते ।
अत्र वैधर्म्यत्वमात्रं गमकतौपयिकम् इत्यभिमानात् सत्प्रतिपक्षदेशना-
भासोयम् । अनैकान्तिकदेशनाभासो वायम् (न्या० वा० ) इति वार्तिके
अनैकान्तिकपदं सत्प्रतिपक्षपरम् ( गौ०वृ० ५।१।२) । [ख] वादिना-
न्वयेन व्यतिरेकेण वा साध्ये साधिते प्रतिवादिनो वैधर्म्यमात्रप्रवृत्तहेतुना
तदभावापादनम् । यथा शब्द : अनित्यः कृतकत्वाद्धटवत् व्यतिरेकेणा-
काशवद्वा इति स्थापनायाम् अनित्यघटवैधर्म्यादमूर्तत्वान्नित्यः स्यात् विशेषो

८१०

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.