Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः (To be deleted) / 851 Image 851 of 1158 (Page 851)

Needs more work

Help

न्यायकोशः ।

७९९

विशेषणत्वेन ग्रहणम् सा वृत्तिः । अथ वा परार्थस्य प्रधानार्थस्याप्रधान-
पदैर्यत्र स्वार्थविशेष्यत्वेन ग्रहणं सा वृत्तिः । राजपुरुष इत्यत्र पुरुषपदेन
वाक्यावस्थायामनास्कन्नो राजार्थो राजपदेन वा पुरुषार्थं आस्कन्द्यते ।
तत्संवलितः स्वार्थ उपस्थाप्यत इति यावत् ( ल० म० वृत्तिनि० पृ० ८ ) ।
अत्रेदं विज्ञेयम् । वृत्तिविषयं समर्थः पदविधि: ( पाणि० २।१।१ )
इति सूत्रम् । सामर्थ्य चात्रैकार्थीभावः । पृथगर्थाना मेकार्थीभावः साम-
र्थ्यम् । राज्ञः पुरुषः इति वाक्ये पृथगर्थानि पदानि राजपुरुषः इति समासे
एकार्थानि इति भाष्यात् । एवं च यत्किंचित्पदजन्यपृथगुपस्थितिविषयार्थ-
कत्वेन लोकदृष्टानां विशिष्ट विषयैकशक्त्तयैकोपस्थितिजनकत्वमेकार्थीभावः
इति फलितम् ( ल० म० वृत्तिविचा० पृ० १ ) ( काशिका २।१।१ )।
७ सांख्यास्तु महदादीनामिन्द्रियाणां च व्यापारो वृत्तिः । यथा अध्य
वसायो ( बुद्धेर्वृत्तिः ) बुद्धि: ( सां० सू० २।१३ ) इत्यादौ इत्याहुः ।
तत्रोक्तम् रूपादिषु पञ्चानामालोचनमात्रमिष्यते वृत्तिः । वचनादान-
विहरणोत्सर्गानन्दाश्च पञ्चानाम् ॥ ( सांख्य० का० श्लो० २८) इत्यादि ।
अत्र योगशास्त्र प्रवर्तकः पतञ्जलि: सूत्रयामास वृत्तयः पञ्चतय्यः क्लिष्टा
अष्टिाः । प्रमाणविपर्यय विकल्प निद्रास्मृतयः ( योगसू० १।६-७ ) इति ।
८ अन्तःकरणपरिणामो वृत्तिः इति मायावादिनो वेदान्तिन आड्डुः ।
अन्तःकरणवृत्तेः स्वरूप प्रयोजनादिकं यथा । यथा तडागोदकं छिद्रान्निर्गत्य
कुल्यात्मना केदारान् प्रविश्य तद्वदेव चतुष्कोणायाकारं भवति तथा
तैजसमन्तःकरणमपि चक्षुरादिद्वारा घटादिविषयदेशं गत्वा घटादिविषया-
कारेण परिणमते । स एव परिणामो वृत्तिः इत्युच्यते । अनुमित्यादिस्थले
तु नान्तःकरणस्य वड्यादिदेशगमनम् । बयादेश्चक्षुराद्यसैनिकर्षात् ।
इन्द्रियजन्यवृत्तिश्चावरणभङ्गार्था संबन्धार्था इति मतद्वैषम् ( वेदा०प०
परि० ७ ) । ९ साहित्यशास्त्रज्ञास्तु नाटकादौ रचनाविशेषो वृत्तिः । सा च
कैशिकी सास्वती भारती आरभटी इत्येवं चतुर्विधा इत्याहुः । तदुक्तम्
शारे कैशिकी वीरे सात्त्वत्यारभटी पुनः । रसे रौद्रे व बीभत्से वृत्तिः
सर्वत्र भारती ॥ चतस्रो वृत्तयो होताः सर्वनाट्यस्य मातृकाः ( सा०
६० परि० ६ लो० १२२, १२३) ( प्रतापरुद्रे० प्रक० २

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.