Since you are not logged in, some functions (such as the OCR button) have been disabled. To use all website features, please create an account.

न्यायकोशः (To be deleted) / 818 Image 818 of 1158 (Page 818)

Needs more work

Help

७६६

न्यायकोशः ।

संभवतः । न चान्यतरसाधको हेतुरुपलभ्यते । तत्र तस्त्रानवधारणं
संशयः ( वात्स्या० ११ १२३ ) इति । [ ख ] वेदान्तिनस्तु विरुद्धार्थक
वाक्यद्वयजन्यप्रतीतिद्वयम् इत्याहुः (प्र०प० टी० वेदेशतीर्थी० पृ० ८) ।
[ग] विरुद्धकोटिद्वयोपस्थापकः शब्दः ( गौ० वृ० १११।२३ )
( दि० गु० ) । स च विरुद्धार्थप्रतिपादकवाक्यद्वयात्मकः पर्वतो वह्नि-
मान् न वा इति संशयापादकः । [घ ] विरुद्धार्थप्रतिपादकवाक्यद्वयम्
(नील० ४ पृ० ३४ ) । यथा पर्वतो वहिमान् न वा इति वाक्य-
द्वयम् । तथा हि । वादिना पर्वतो वह्निमान् इति प्रतिवादिना च पर्वतो
वहयभाववान् इति प्रतिज्ञाते मध्यस्थस्य पर्वतो वह्निमान् न वा इति
संशय उत्पद्यते । अतस्तस्य संशयाधायकत्वात्तथात्वम् । २ [क]
विपरीता वा कुत्सिता वा प्रतिपत्तिः विप्रतिपत्तिः । विप्रतिपद्यमानः
पराजयं प्राप्नोति । निग्रहस्थानं खलु पराजयप्राप्तिः (वात्स्या० १/२/१९)।
[ ख ] विरुद्ध प्रतिपत्तिः ( गौ० वृ० १२ / २ / १९ ) ( दि० गु० ) ।
भत्रोदाहियते परस्परं मनुष्याणां स्वार्थे विप्रतिपत्तिषु ( स्मृतिः ) इति ।
इयं तु निग्रहस्थानोन्त्रेया इति विज्ञेयम् । ३ विरोधः । ४ ऊहः इति
याज्ञिका आहुः ( कात्या० श्रौ० ) ।

◄

विप्रतिषेधः - १ तुल्यबलविरोधः । यथा प्रतिषेधविप्रतिषेधे प्रतिषेधवदोषः
( गौ० ५/११४१ ) इत्यादौ । अत्र भाष्यम् । योयं प्रतिषेधेपि समानो दोषो-
नैकान्तिकत्वमापद्यते सोयं प्रतिषेधस्य प्रतिषेधेपि समानः । तत्र अनित्यः
शब्दः प्रयत्नानन्तरीयकत्वात् इति साधनवादिनः स्थापना प्रथमः पक्षः ।
प्रयत्नकार्यानेकत्वात्कार्यसमः इति दूषणवादिनः प्रतिषेधहेतुना द्वितीयः
पक्षः । स च प्रतिषेध इत्युच्यते । तस्यास्य प्रतिषेधस्य प्रतिषेधेपि समानो
दोषः इति तृतीयः पक्षः विप्रतिषेध इत्युच्यते । तस्मिन् प्रतिषेधविप्रति-
षेधेपि समानो दोषोनैकान्तिकत्वम् चतुर्थः पक्षः (वात्स्या० ५/१/४१ ) ।
अत्र वृत्तिः । शब्दः अनित्यः प्रयत्नानन्तरीयकत्वात् इति स्थापनावादिनः
प्रथमः पक्षः । प्रयत्नकार्यानेकवार कार्यसमः इति प्रतिवादिनो द्वितीयः
पक्षः । प्रतिषेधप्रतिषेधेष्यनैकान्तिकत्वं तुल्यम् इति वादिनस्तृतीयः पक्षो

Edit summary (optional) Status

Needs more work

Proofed once

Not relevant

Only registered users can save changes. Create an account or sign in to save your changes.